دیه چیست؟
جان و سلامت افراد در شرع مقدس اسلام، از اهمیت والایی برخوردارند و هیچ کس حق ندارد به آنها تعرض کند یا آسیب برساند. اهمیت جسم و جان افراد به حدی است که قانون برای جرایم وارد شده به آنها، چه عمدی و چه غیرعمدی، مجازات‌هایی تعیین کرده است.
بر اساس شرع مقدس اسلام و قوانین کشور، هر کس که عمداً یا به دلیل بی احتیاطی به جان یا سلامتی دیگران لطمه ای بزند که منجر به ضرر مادی یا معنوی شود، مسئول جبران خسارات ناشی از عمل خود خواهد بود. در خصوص مقابله با آسیب‌های جسمانی، پرداخت دیه و ارش از سوی قانون گذار مورد توجه قرار گرفته است که قواعد و ضوابط خاص خود را دارد و گاهی شامل مبالغ بسیار بالایی می‌شود.
دیه کامل انسان، چه مقدر و چه غیر مقدر، مالی است که در شرع برای جبران جنایت غیر عمدی به جان، اعضا و منافع یا برای جنایت عمدی در مواردی که شرایط قصاص فراهم نیست و قانون آن را مقرر کرده، تعیین می‌شود.
اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در زمینه‌ی مسائل حقوقی مربوط به دیه و جبران خسارت هستید، می‌توانید با بهترین وکیل دیه تهران و دیگر شهرها در مجموعه دادپایا مشورت کنید.
تعریف دیه در قانون مجازات اسلامی
دیه مالی است که به دلیل ارتکاب قتل عمد یا غیر عمد یا جنایت بر جان یا اعضای بدن، بر عهده جانی یا جانشین او قرار می‌گیرد و باید به مجنی علیه یا ولی او پرداخت شود. در حقوق، دیه مالی است که توسط قانون برای جبران جنایت تعیین می‌شود. ماده ۱۵ قانون مجازات اسلامی دیه را به عنوان مالی معرفی می‌کند که توسط قانون‌گذار برای مجازات جنایت مشخص شده است.
ماده ۲۹۴ این قانون این تعریف را تکمیل می‌کند و می‌گوید دیه مالی است که برای جبران آسیب به جان یا عضو به مجنی‌علیه یا ولی داده می‌شود. اصولاً در جنایات غیرعمدی که بر جسم و جان انسان اثر می‌گذارند، دیه پرداخت می‌شود. در جنایات عمدی، اگرچه قصاص اصل اولیه است، اما در صورتی که امکان اجرای قصاص نباشد یا توافق بر پرداخت دیه صورت گیرد، با شرایط خاصی دیه پرداخت می‌گردد.
انواع دیه
دیه را می‌توان از دو نوعمطلب، دسته بندی نمود: نخست، با توجه به اینکه جنایت بر عضو خاصی وارد شده یا بر اعضا و منافع عمومی تأثیر گذاشته باشد؛ و دوم بر اساس اینکه مقدار آن در قانون تعیین شده است یا خیر. انواع دیه با در نظر گرفتن اینکه جنایت بر جان انسان صورت گرفته یا بر اعضا و منافع فردی اثر گذاشته، عبارت‌اند از :
- دیه قتل: این دیه هنگامی پرداخت خواهد شد که به دلیل جنایت عمد یا غیر عمد، جان افراد از دست برود.
- دیه اعضای بدن: زمانی که در جنایت عمد یا غیر عمد، عضوی از بدن اشخاص آسیب دیده باشد، ابن دیه پرداخت می‌شود.
- دیه منافع اعضاء: این دیه، هنگامی که منفعت بخشی از اعضای بدن از دست رود، مثلا شنوایی فرد از بین رود اما گوش اسیب ندیده باشد، پرداخت خواهد شد.
- دیه جراحات: اگر فردی مرتکب جنایتی شود و در نتیجه آن، آسیبی مانند خراش یا کبودی بر سر، صورت یا اعضای بدن دیگری ایجاد کند، موظف است دیه آسیب‌های وارده را پرداخت کند.
در دسته بندی دیه و انواع آن، می‌توان این موضوع را با توجه به دو جنبه بررسی کرد. اول اینکه آیا میزان دیه تعیین شده است یا خیر، و دوم اینکه آیا جنایت به یک عضو خاص وارد شده یا به اعضا و منافع مختلف. انواع دیه شامل موارد زیر است : - دیه مقدر: زمانی که مقدار دیه عضو یا منفعت، محاسبه و تعیین گردد، به آن دیه مقدر گفته می‌شود.
- دیه غیر مقدر یا ارش: اگر میزان دیه برای آسیب به عضو یا منفعت خاصی در قانون تعیین نشود و قاضی بر اساس نظر پزشکی قانونی آن را مشخص کند، به این مبلغ ارش یا دیه غیر مقدر گفته می‌شود.
دیه در چه مواردی پرداخت می‌شود؟
ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی چنین بیان می‌کند که دیه، چه به صورت تعیین شده و چه تعیین نشده، مالی است که در شرع برای جبران جنایت‌های غیر عمدی علیه جان، اعضا و منافع یا برای جنایات عمدی که قصاص در آنها اعمال نمی‌شود، با توجه به قانون تعیین شده است.
بر اساس این ماده، می‌توان گفت که دیه در مواردی پرداخت می‌شود که جنایت غیر عمدی بر جان یا جسم افراد رخ داده باشد، یا در جنایات عمدی که به هر دلیلی امکان قصاص وجود ندارد. همچنین، در مواقعی که مجنی علیه یا اولیای دم به جای قصاص به توافق رسیده و ترجیح می‌دهند دیه دریافت کنند.
دیه کامل انسان سال ۱۴۰۳
رئیس قوه قضاییه، به طور سالانه نرخ دیه را با توجه به نرخ تورم و شاخص اعلامی بانک مرکزی مشخص می‌کند. بر این مبنا، دیه کامل انسان برای سال ۱۴۰۳ در ماه‌های عادی ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان و در ماه‌های حرام ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان تعیین شده است.
دیه مرد سال ۱۴۰۳
دیه کامل مرد در سال ۱۴۰۳ در ماه‌های عادی ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان تعیین شده است. در ماه‌های حرام، یک سوم به این مبلغ اضافه می‌شود و دیه کامل به ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان می‌رسد. برای اقلیت‌های مذهبی، بر اساس نظر رهبر، دیه مرد غیرمسلمان نیز با مسلمانان برابر در نظر گرفته می‌شود.
دیه زن سال ۱۴۰۳
یکی از بحث برانگیزترین مسائل مهم در قوانین جزایی ایران، موضوع دیه زنان است. طبق قانون مجازات اسلامی، میزان دیه برای قتل مردان دو برابر دیه زنان تعیین شده که این مسئله نقدهای زیادی را به همراه داشته است. این قانون زمانی اعمال می‌شود که مبلغ دیه بیش از یک سوم دیه کامل باشد.
اما در مواردی که دیه کمتر از یک سوم دیه کامل است، تفاوتی بین دیه زن و مرد وجود ندارد. بر اساس این قانون، دیه کامل زنان در سال ۱۴۰۳ به ترتیب ۶۰۰ میلیون تومان در ماه‌های عادی و ۸۰۰ میلیون تومان در ماه‌های حرام تعیین شده است.
دیه کامل انسان در تصادف
با تعیین نمودن میزان دیه سال ۱۴۰۳، مشخص خواهد شد که اشخاص محکوم به پرداخت دیه کامل، مثلاً در حوادثی مانند تصادف با عابر پیاده، باید چه مقدار بپردازند. تعرفه و میزان مبلغ دیه کامل، بسته به ماه‌های عادی و حرام متفاوت است. به طوری که، در ماه‌های حرام ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان و در ماه‌های غیر حرام، ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان می‌باشد.
لازم به ذکر است که دیه بر اساس نرخ یوم الادا محاسبه می‌شود. بنابراین، اگر دچار آسیبی شده‌اید و قصد دارید دیه دریافت کنید، باید آن را بر اساس نرخ جدید محاسبه کنید. این نرخ جدید از اول فروردین ۱۴۰۳ اجرایی خواهد شد. در ادامه با این بخش به بررسی کامل میزان دیه زن و مرد در سال جدید ۱۴۰۳ خواهیم پرداخت:
- میزان دیه کامل زن در ماه‌های حرام: هشتصد میلیون تومان
- میزان دیه کامل مرد در ماه‌های حرام: یک میلیارد و ششصد میلیون تومان
- دیه کامل مرد در ماه‌های عادی: یک میلیارد و دویست میلیون تومان
- دیه کامل زن در ماه‌های عادی: ششصد میلیون تومان
جدول نرخ دیه اعضای بدن ۱۴۰۳
باید توجه داشت که دیه اعضای بدن در سال ۱۴۰۳ بر اساس مقادیر تعیین شده در قانون مجازات اسلامی مشخص شده است. این دیه بر مبنای نسبتی از دیه نفس و به طور سالیانه از طریق قوه قضاییه تعیین می‌گردد. در جدول زیر درصد دیه کامل برای متداول ترین آسیب‌های مربوط به دیه فهرست شده است.
نوع آسیب | درصد دیه کامل | مبلغ دیه در سال ۱۴۰۳ |
کبودی زبان، کبودی صورت | سه هزارم دیه کامل | میلیون و ۶۰۰ هزار تومان |
کبودی و سرخی زبان، صورت و بدن | شش هزارم دیه کامل | ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان |
شکستگی ستون فقرات، شکستگی و پارگی بینی، دیه هر انگشت از پاها و پارگی یک لایه از لب | یک دهم دیه کامل | ۱۲۰ میلیون تومان |
پارگی غضروف و یک لاله از گوش، پارگی یکی از دو لب، آسیب عمیق چشمی و از دست رفتن بینایی | یک ششم دیه کامل | ۲۰۰ میلیون تومان |
زخم و خونریزی بینی، پارگی لب، پارگی قرنیه چشم، زخم زبان، خونریزی گوش | دو درصد دیه کامل | ۲۴ میلیون تومان |
کبودی گوش، سرخی صورت، کبودی زبان در اثر ضربه | یک و نیم هزارم دیه کامل | ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان |
تورم و التهاب، شکستگی استخوان دست و پا، | بیست درصد دیه کامل | ۲۴۰ میلیون تومان |
زخم سطحی پوست | نصف صدم دیه کامل | ۶ میلیون تومان |
زخم صورت و سر، خراشیدگی زبان، پارگی قرنیه، بخیه لب، جراحت بدن و دست و پا بدون خونریزی | یک درصد دیه کامل | ۱۲ میلیون تومان |
جدول دیه آسیب و جراحت وارد بر سر و صورت
در ادامه با این بخش، به بررسی دیه آسیب و زخم ایجاد شده بر سر و صورت می‌پردازیم :
عضو بدن | مبلغ دیه |
زبان | دیه کامل یا ۶۰۰ میلیون تومان |
دامیه سر و صورت | دو درصد دیه کامل معادل ۱۲ میلیون تومان |
اعضای غیر جفت مانند بینی | دیه کامل یا ۶۰۰ میلیون تومان |
متلاحمه | سه درصد دیه معادل با ۱۸ میلیون تومان |
موضعه | پنج‌صدم دیه کامل یا ۳۰ میلیون تومان |
منقله | پانزده رصد دیه معادل با ۹۰ میلیون تومان |
اندام تناسلی | دیه کامل یا ۶۰۰ میلیون تومان |
اعضای جفت مانند چشم، گوش، دست و پا | دیه هر یک از اعضا ۵۰ درصد دیه کامل و از بین بردن هر دو عضو صورت یک دیه کامل |
سرخ شدن اعضای بدن | ۴۵۰ هزار تومان |
جدول دیه آسیب و جراحت وارد بر بدن
برخی از اصلی ترین جراحات وارد شده بر بدن، در این جدول ذکر شده اند، این موارد عبارتند از :
عضو بدن | مبلغ دیه |
| زخم سطحی دست و پا | یک درصد دیه کامل یا ۱۲ میلیون تومان |
شکستگی استخوان‌های بدن | بیست صدم دیه یا ۲۴۰ میلیون تومان |
هر انگشت پا | یک دهم دیه ۱۲۰ میلیون |
کبودی و سیاهی بدن | شش هزارم دیه یا ۷ میلیون و ۲۰ هزار تومان |
شکستگی جمجه | ۶۰ میلیون تومان |
دیه متالم چقدر است؟
دیه به عنوان یک موضوع قانونی در سیستم حقوقی مطرح می‌شود و مسئولیت جبران خسارات مالی ناشی از جراحات وارده به افراد را بر عهده دارد. این مبلغ به ویژه برای پوشش دادن هزینه‌های مرتبط با صدمات جسمی که ممکن است در وقایع گوناگونی چون تصادفات و سوءقصدها اتفاق بیفتد، تعیین می‌گردد.
میزان دیه براساس نوع آسیب، شدت جراحت و شرایط فرد آسیب دیده مانند سن، جنسیت او مشخص می‌شود. در حقیقت، دیه با برقراری تعادل میان حقوق فرد آسیب دیده و شخصی که مسئول این آسیب بوده است، سعی در تامین عدالت افراد دارد.
چگونگی و فرمول محاسبه دیه
برای محاسبه دیه با استفاده از اعداد اعشاری، بهتر است این اعداد را در مبلغ دیه کامل ضرب کنید. به عنوان مثال اگر دیه کبودی یک و نیم هزارم دیه کامل مشخص شده باشد، باید آن را در مبالغ تعیین شده در سال جدید که معالدل ۹۰۰ میلیون تومان است، ضرب کنید.
به عنوان مثال، در رأی دادگاه برای یک بند انگشت دیه به این صورت تعیین شده است: یک سوم از یک دهم از یک صدم دیه کامل. در محاسبه، ابتدا ۱ را بر ۳ تقسیم می‌کنیم، سپس حاصل را در ۱ تقسیم بر ۱۰ و سپس در ۱ تقسیم بر ۱۰۰ ضرب می‌کنیم.
عدد به دست‌آمده را در ۹۰۰ میلیون تومان که مقدار دیه در سال ۱۴۰۲ است، ضرب می‌کنیم و نتیجه نشان می‌دهد که ۳۰۰ هزار تومان به عنوان دیه شما برای همان عضو آسیب دیده تعیین شده است. یا در حالتی دیگر، یک سوم از یک دهم از دو صدم دیه کامل محاسبه می‌شود، که به این ترتیب : ۱ تقسیم بر ۳، سپس در ۱ تقسیم بر ۱۰ و در نهایت در ۲ تقسیم بر ۱۰۰ ضرب می‌شود.
عدد نهایی را در ۹۰۰ میلیون تومان ضرب کرده و نتیجه‌ی حاصل، ۶۰۰ هزار تومان به عنوان دیه برای بند انگشت مشخص می‌شود.
نحوه محاسبه دیه در پزشکی قانونی
جراحات می‌توانند در انواع مختلفی چون خراش‌های سطحی و شکاف‌های عمیق ظاهر شوند. برای هر نوع جراحت، دیه متفاوتی تعیین می‌شود. نکته مهم در ارتباط با دیه جراحات این است که طول زخم و تعداد بخیه‌ها تأثیر چندانی بر محاسبه دیه ندارند؛ بلکه عمق جراحت نقش اصلی را ایفا می‌کند. در مواردی که جراحت هم عمیق و هم طولانی باشد، تعدد جراحت‌ها معیار محاسبه خواهد بود.
جراحاتی که عمیق‌تر باشند و به استخوان نزدیک تر شوند، درصد دیه بیشتری به آنها اختصاص داده می‌شود. در این شرایط، برخلاف سایر دادنامه‌های دادگاه، میزان دیه به صراحت اعلام نمی‌شود و فقط نوع آسیب‌ها قید می‌گردد. بنابراین، محاسبه میزان دیه بر اساس گزارش پزشکی قانونی کمی پیچیده تر است.
ابتدا باید درصد یا کسر دیه را مطابق با مواد قانون مجازات اسلامی تعیین کنیم. سپس با ضرب این درصد یا کسر در مبلغ ریالی دیه همان سال، می‌توانیم مقدار دیه ریالی را تخمین بزنیم. در صورتی که در این زمینه ابهامی دارید، پیشنهاد می‌کنیم از خدمات مشاوره حقوقی در تهران گروه حقوقی دادپایا بهره‌مند شوید.
مهلت پرداخت دیه
مدت زمان پرداخت دیه در موارد جنایت عمدی که موجب دیه می‌شود، یک سال قمری از زمان وقوع جنایت تعیین شده است. در صورتی که پرداخت کننده در این بازه زمانی نسبت به پرداخت کل یا بخشی از دیه اقدام کند، شخص محکوم له موظف به پذیرش آن است. در موارد جنایت خطای محض، پرداخت کننده موظف است هر سال یک سوم دیه و در موارد شبه عمدی، هر سال نیمی از دیه را پرداخت نماید.
تفاوت دیه و ارش
برخی افراد ممکن است دیه و ارش را به اشتباه معادل هم بپندارند و از تفاوت‌های آنها بی‌خبر باشند. بنابراین در این بخش به بررسی تفاوت بین ارش و دیه خواهیم پرداخت.
از مهم ترین تفاوت بین دیه و ارش، می‌توان به مبلغ دیه در شرع مقدس اسلام اشاره کرد. ارش به نوعی جریمه نقدی گفته می‌شود که مقدار هزینه آن در شرع، محاسبه و تعیین نمی‌گردد. تفاوت دیگری که بین ارش و دیه وجود دارد، این است که دیه در ابتدای هر سال، براساس نظر مقام معظم رهبری، توسط رییس قوه قضاییه تعیین و اعلام می‌شود، در حالی که مبلغ ارش را دادگاه با توجه به نوع و شدت جراحت، تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارد شده، با استفاده از نظر کارشناسان و بر مبنای دیه تعیین شده مشخص می‌کند.
بر اساس ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در مورد ارش فرقی بین زن و مرد وجود ندارد، اما میزان ارش برای صدمات وارد شده به اعضا و منافع زن نباید از دیه مربوط به اعضا و منافع او بیشتر باشد، حتی اگر برابر با ارش همان جراحت در مرد باشد.
در دیه نیز، دیه زن و مرد برای اعضا و منافع تا کمتر از یک سوم دیه کامل مرد، برابر است و اگر به یک سوم یا بیشتر برسد، دیه زن به نصف کاهش می‌یابد. همچنین باید توجه داشت که ارش به عنوان نوعی دیه محسوب می‌شود و معمولاً مبلغ آن از دیه کمتر است.
در این صفحه به صورت ۰ تا ۱۰۰ به موضوع دیه کامل انسان پرداختیم و جامع‌ترین مطلب حقوقی در این زمینه را به شما عزیزان ارائه نمودیم و اینک در انتها امیدواریم مطالب این صفحه برای شما مفید بوده باشد. چنانچه در زمینه دیه سوالاتی تخصصی دارید، می‌توانید با بهترین وکیل تهران گروه دادپایا مشورت نمایید.
