جرم کلاهبرداری چیست؟
کلاهبرداری جرمی است که در آن فرد با استفاده از دروغ و فریب عمدی، اعتماد دیگران را جلب کرده و با فریب دادن آنها، مال یا اموالشان را به طور غیرقانونی به دست می‌آورد. به عبارت ساده‌تر، کلاهبرداری یعنی فریب دادن کسی برای گرفتن مال یا حق او.
روش‌های کلاهبرداری بسیار متنوع است و ممکن است از طریق تلفن، اینترنت، فروش محصولات تقلبی، ایجاد شرکت‌های هرمی و بسیاری از روش‌های دیگر انجام شود.
عنصر اصلی جرم کلاهبرداری، سوء نیت مرتکب است. یعنی فرد باید به قصد فریب دادن دیگران و بردن مال آنها اقدام کند. همچنین، وجود عنصر فریب نیز برای تحقق این جرم ضروری است. یعنی مرتکب باید با ایجاد یک باور نادرست در ذهن قربانی، او را به انجام اقدامی که به ضرر خودش تمام می‌شود، ترغیب کند.
انواع کلاهبرداری
کلاهبرداری، جرمی است که با استفاده از حیله، نیرنگ و فریبکاری، اعتماد افراد را جلب کرده و منجر به ضرر مالی آنها می‌شود. روش‌های کلاهبرداری بسیار متنوع و در حال تغییر هستند و با پیشرفت تکنولوژی، شیوه‌های جدیدی از این جرم نیز به وجود آمده است. به طور کلی، انواع کلاهبرداری را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد که هر کدام ویژگی‌ها و روش‌های خاص خود را دارند که مهم‌ترینِ آنها عبارتند از:
کلاهبرداری‌های مالی
یکی از رایج‌ترین انواع کلاهبرداری، کلاهبرداری‌های مالی است. در این نوع کلاهبرداری، کلاهبرداران با وعده سودهای هنگفت، سرمایه‌گذاری‌های امن و یا ارائه خدمات مالی جعلی، افراد را فریب می‌دهند تا پول خود را به آنها بسپارند.
نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌های مالی شامل کلاهبرداری‌های هرمی، پانزی، و فروش اوراق بهادار تقلبی است. کلاهبرداری‌های هرمی بر اساس جذب افراد جدید و پرداخت سود به افراد قدیمی بنا شده و در نهایت با فروپاشی سیستم همراه است.
کلاهبرداری‌های پانزی نیز مشابه کلاهبرداری‌های هرمی هستند، با این تفاوت که سود افراد قدیمی از پول افرادی که بعداً وارد سیستم می‌شوند پرداخت می‌شود.
کلاهبرداری‌های اینترنتی
با گسترش اینترنت، کلاهبرداری‌های اینترنتی نیز به شدت افزایش یافته است. این نوع کلاهبرداری‌ها از طریق ایمیل، پیامک، شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های جعلی انجام می‌شود. نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌های اینترنتی شامل فیشینگ و فروش کالاهای تقلبی در فروشگاه‌های اینترنتی است.
فیشینگ به معنای ارسال ایمیل‌های جعلی به ظاهر رسمی با هدف به دست آوردن اطلاعات شخصی افراد مانند رمز عبور و شماره کارت اعتباری است.
کلاهبرداری‌های تلفنی
کلاهبرداری‌های تلفنی یکی دیگر از انواع رایج کلاهبرداری هستند. در این نوع کلاهبرداری، کلاهبرداران با تماس تلفنی با افراد، خود را به عنوان کارمند بانک، شرکت خدماتی یا سازمان دولتی معرفی کرده و با استفاده از روش‌های مختلف، اطلاعات شخصی و بانکی افراد را به دست می‌آورند.
نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌های تلفنی شامل کلاهبرداری‌های مربوط به برداشت وجه از حساب بانکی، فروش محصولات و خدمات تقلبی و دریافت کمک‌های مالی است.
کلاهبرداری‌های املاک و مستغلات
کلاهبرداری‌های املاک و مستغلات معمولاً با فروش املاک و مستغلات تقلبی، اجاره ملک با قیمت‌های بسیار پایین و یا دریافت پیش‌پرداخت برای خرید ملک و عدم انجام تعهدات صورت می‌گیرد. این نوع کلاهبرداری‌ها اغلب در بازارهای مسکن رو به رشد و پررونق رخ می‌دهد.
کلاهبرداری‌های اجتماعی
در کلاهبرداری‌های اجتماعی کلاهبرداران با ایجاد روابط صمیمانه و کسب اعتماد از قربانیان، از آنها کلاهبرداری می‌کنند. این نوع کلاهبرداری‌ها اغلب در محیط‌های کاری، خانوادگی و دوستانه رخ می‌دهد.
شرایط محقق شدن جرم کلاهبرداری چیست؟
محقق شدن جرم کلاهبرداری باید در طی شرایطی به اثبات برسد که در ادامه در رابطه با این موضوع توضیح دادیم:
- ضرورت وجود مانور متقلبانه: عنصر اصلی کلاهبرداری، استفاده از حیله و نیرنگ یا همان مانور متقلبانه است. این مانور باید خلاف واقع بوده و به گونه‌ای طراحی شود که فرد مقابل را به اشتباه انداخته و او را به انجام اقدامی وادار کند که منجر به ضرر مالی‌اش شود. در این باره دروغ‌گویی ساده بدون استفاده از این مانور متقلبانه، کلاهبرداری محسوب نمی‌شود.
- اغفال و فریب قربانی: شرط بعدی تحقق جرم کلاهبرداری، اغفال و فریب خوردن فرد مقابل است. کلاهبردار باید ازطریق راه‌های مختلف اعتماد قربانی را جلب کرده و او را به انجام اقدامی وادار کند که در نهایت به ضرر مالی‌اش تمام شود. اگر فرد مقابل به این مانور پی برده و با آگاهی کامل مال خود را در اختیار کلاهبردار قرار دهد، جرم کلاهبرداری محقق نشده است.
- مالی بودن موضوع کلاهبرداری: موضوع کلاهبرداری باید مالی باشد که متعلق به شخص دیگری است. به عبارت دیگر، کلاهبردار باید مال دیگری را به صورت غیرقانونی تصاحب کند. در این باره جالب است بدانید اگر فردی مالی را که خود مالک آن است، با حیله از دیگری پس بگیرد، مرتکب جرم کلاهبرداری نشده است.
- اهمیت اثبات شرایط: اثبات تحقق هر یک از این شرایط، نیازمند تخصص و دانش حقوقی است. وکیل کیفری متخصص در حوزه کلاهبرداری، با بررسی دقیق پرونده و ارائه دلایل قانونی، می‌تواند به موکل خود در اثبات یا رد اتهام کلاهبرداری کمک کند.
جرایمی که در حکم کلاهبرداری است
به صورت کلی جرایمی که در حکم کلاهبرداری است شامل موارد متعددی می‌شود که ۱۰ مورد از پرتکرارترین آنان از جنبه حقوقی عبارتند از:
- تشکیل دفتر یا مؤسسه بدون رعایت مقررات قانونی
- انتشار اعلامیه‌ی پذیره‌نویسی اوراق بهادار با اطلاعات خلاف واقع یا ناقص
- معرفی مال دیگری به عنوان مال شخصی
- تبانی برای بردن مال دیگران
- فروش یا انتقال مال غیر
- نقل و انتقال اموال موضوع اصل ۴۹ قانون اساسی بر خلاف قانون
- دریافت مبلغ اضافه بر حق‌الوکاله به‌نام دیگران
- درخواست ثبت ملک دیگری برخلاف واقع
- دریافت گواهی انحصار ورثه بر خلاف واقع
- ایجاد موسسات آموزشی – علمی بدون اخذ مجوز
تفاوت جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت
کلاهبرداری و خیانت در امانت هر دو جرایم علیه مال دیگری هستند، اما تفاوت‌های اساسی دارند. در کلاهبرداری، مجرم با استفاده از حیله، نیرنگ و فریب، اعتماد دیگری را جلب کرده و مال او را تصاحب می‌کند.
در واقع، عنصر اصلی کلاهبرداری، وجود “فریب” است. در مقابل، در خیانت در امانت، مال با رضایت صاحب آن به شخص دیگری سپرده می‌شود، اما شخصِ امانتدار با سوءاستفاده از اعتماد صاحب مال، آن را به نحوی تصاحب می‌کند که خلاف وعده‌ی امانتداری است. بنابراین، در خیانت در امانت، عنصر “اعتماد اولیه” و “سوءاستفاده از آن” حائز اهمیت است.
به طور خلاصه، در کلاهبرداری، مال از ابتدا به صورت نامشروع به دست می‌آید، در حالی که در خیانت در امانت، مال ابتدا به صورت مشروع در اختیار مجرم قرار می‌گیرد و سپس به صورت نامشروع مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد.
مجازات جرم کلاهبرداری چیست؟
به طور کلی عٌرف حقوقی مجازات کلاهبرداری این جرم را به دو بخش تقسیم می‌کند. در این باره باید بگوییم در کلاهبرداری‌های ساده مجرم علاوه بر اینکه باید مال به دست آمده را به صاحبش برگرداند، به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جریمه نقدی معادل ارزش مالی که کلاهبرداری کرده است، محکوم می‌شود.
در کلاهبرداری‌های مشدد، مجرم علاوه بر رد مال، به حبس از دو تا ده سال، پرداخت جریمه نقدی معادل ارزش مالی که کلاهبرداری کرده است و انفصال دائم از خدمات دولتی محکوم می‌شود. البته در برخی موارد، با توجه به میزان مبلغ کلاهبرداری، مجازات حبس تا نصف قابل کاهش است.
در رابطه با مجازات جرم کلاهبرداری به این نکته نیز باید اشاره کنیم که در سال ۱۳۹۹، قانون کاهش مجازات حبس تعزیری تصویب شد که بر اساس آن، مجازات برخی از جرایم از جمله کلاهبرداری کاهش یافت.
علاوه‌بر این موضوع چندی پیش در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳، قانونگذار مجدداً دست به اصلاح ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی زد و تغییراتی در مجازات جرم کلاهبرداری ایجاد کرد و در حال حاضر، این ماده اصلاحی حاکم است.
مجازات کلاهبرداری مالی
مجازات کلاهبرداری مالی بر حسب مالِ کلاهبرداری شده متغیر است. در این باره قانونگذار برای کلاهبرداری‌های بیش از ۱۰۰ میلیون تومان ۱ تا ۷ سال حبس، رد مال به صاحب مال و واریز معادلِ مالِ کلاهبرداری شده به صندوق دولت را پیش بینی کرده است.
حال اگر مبلغ کلاهبرداری شده کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد از مجازات‌های بالا تنها میزان حبس متهم به ۶ ماه تا ۳ سال تنزل پیدا خواهد کرد.
مجازات کلاهبرداری ساده
در صورت اثبات کلاهبرداری، اگر کلاهبرداری به صورت ساده باشد، متهم علاوه‌بر رد مال به ۱ تا ۷ سال حبس و جزای نقدی مطابق مالی که کلاهبردار دریافت کرده محکوم خواهد شد!
مجازت کلاهبرداری مشدد
مجازات کلاهبرداری مشدد سنگین‌تر از کلاهبرداری ساده است. یکی از تفاوت‌های اصلی مجازات این نوع از کلاهبرداری، انفصال دائم از خدمات عمومی است که مسلما بهای گزافی برای کلاهبردار خواهد بود! همچنین حبس از ۲ تا ۱۰ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال اخذ شده از دیگر مجازات‌های کلاهبرداری مشدد خواهد بود.
مجازات شروع به کلاهبرداری
برای فهم مجازات شروع به کلاهبرداری باید به تبصره ۲ ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری مراجعه کنیم! در این باره باید بگوییم این قانون به صراحت بیان می‌کند که مجازات شروع به جرم کلاهبرداری، حداقل مجازات مقرر برای خود جرم کلاهبرداری است.
در این باره همانطور که پیشتر گفته شد، حداقل مجازات برای جرم کلاهبرداری ساده یک سال حبس است. بنابراین، مجازات شروع به جرم کلاهبرداری ساده نیز حداقل یک سال حبس به همراه خواهد داشت!
مجازات تعدد جرم کلاهبرداری
برای اینکه بدانیم مجازات تعدد جرم کلاهبرداری به چه صورت است ابتدا باید به بند «الف» ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی اصلاحی ۱۳۹۹ مراجعه کنیم! در این باره باید بگوییم در صورت تعدد جرم کلاهبرداری، علاوه‌بر مجازات‌های معمول، مجرم یک فقره جزای نقدی طبق خسارت مال برده شده نیز جریمه خواهد شد!
مجازات کلاهبرداری در ارث
مجازات کلاهبرداری در ارث به عنوان یک جرم پیچیده، بسته به نوع و میزان کلاهبرداری متفاوت است. به طور کلی، اگر فردی با توسل به حیله و نیرنگ، سهم ارثی خود یا دیگری را افزایش داده یا از سهم ارثی فرد دیگری کاسته باشد، مرتکب جرم کلاهبرداری شده است.
مجازات جرم کلاهبرداری در ارث، شامل بازگرداندن مال به حق‌دار، پرداخت جزای نقدی، حبس و در برخی موارد انفصال از خدمات دولتی است. همچنین، اگر کلاهبرداری به همراه جرایم دیگری مانند جعل سند یا شهادت دروغ صورت گرفته باشد، مجازات‌های این جرایم نیز به مجازات اصلی اضافه خواهد شد.
در این باره باید بدانید که تعیین دقیق مجازات کلاهبرداری در ارث، نیازمند بررسی دقیق پرونده توسط قاضی و کارشناس حقوقی است.
اشد مجازات کلاهبرداری
همانطور که در موارد قبل‌تر اشاره کردیم بخشی از مجازات کلاهبرداری وابسته به مال کلاهبرداری شده است. در این باره کلاهبرداری تا ۱۰ سال (و در برخی موارد حتی بیشتر) حبس را به دنبال دارد و انفصال از خدمات دولتی نیز در برخی موارد جزو مجازات‌های کلاهبرداری خواهد بود. علاوه‌بر این دو مورد مجرم موظف به بازگرداندن مال فرد آسیب دیده و همچنین پرداخت جریمه نقدی نیز خواهد بود!
مجازات جایگزین حبس در کلاهبرداری
یکی از سوالاتی که در خصوص جرم کلاهبرداری مطرح می‌شود، امکان جایگزینی حبس با مجازات‌های دیگر است. بسیاری این سوال را مطرح می‌کنند که آیا می‌توان فردی را که مرتکب کلاهبرداری شده است، به جای زندانی کردن، به انجام کار دیگری مانند خدمات اجتماعی محکوم کرد؟
پاسخ این سوال به طور کلی منفی است. قانونگذار در ایران، امکان استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس را برای همه جرایم در نظر نگرفته است! در این باره باید بدانید یکی از شرایط اصلی برای اعمال مجازات‌های جایگزین حبس، این است که حداکثر مجازات قانونی برای جرم مورد نظر، یک سال حبس یا کمتر باشد. بنابراین مجازات جایگزین در کلاهبرداری وجود ندارد!
مجازات کلاهبرداری در قانون جدید ۱۴۰۳
کلاهبرداری به‌عنوان یکی از جرایم رایج در جامعه، همواره خسارات مالی و روحی بسیاری را به افراد وارد می‌کند. به همین دلیل، قانونگذاران در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا با وضع قوانین سخت‌گیرانه‌تر، از وقوع این جرم جلوگیری کرده و مجرمان را مجازات کنند.
در ایران قوانین مجازات کلاهبرداری به‌طور مداوم در حال تغییر و به‌روزرسانی هستند و هدف از این تغییرات، تطبیق قوانین با شیوه‌های جدید کلاهبرداری و افزایش قدرت بازدارندگی مجازات‌ها است! در قوانین جدید، مجازات‌های کلاهبرداری به مراتب سخت‌تر و شدیدتر شده‌اند و این مجازات‌ها عبارتند از:
- حبس طولانی‌مدت: یکی از رایج‌ترین مجازات‌های کلاهبرداری، حبس است. مدت حبس بسته به میزان خسارت وارده، پیچیدگی جرم و سابقه کیفری فرد متخلف متفاوت است. در قوانین جدید احتمال طولانی‌تر شدن مدت حبس وجود دارد!
- جریمه‌های سنگین نقدی: علاوه بر حبس، مجرمان به پرداخت جریمه‌های نقدی سنگینی نیز در قانون جدید مجازات کلاهبرداری محکوم می‌شوند. این جریمه‌ها نه تنها به عنوان یک مجازات، بلکه به عنوان ابزاری برای جبران خسارت وارده به قربانیان نیز در نظر گرفته می‌شود.
- توقیف اموال: اگر اثبات شود که اموال فرد از طریق کلاهبرداری به دست آمده است، این اموال توقیف و به مالباخته یا دولت بازگردانده می‌شود.
محرومیت از حقوق اجتماعی: برخی از مجرمان کلاهبرداری ممکن است از برخی حقوق اجتماعی مانند حق رأی دادن، تصدی مشاغل دولتی یا دریافت برخی از مزایا محروم شوند. - انتشار حکم: در برخی موارد در قانون جدید، حکم محکومیت فرد کلاهبردار به صورت عمومی منتشر می‌شود تا به دیگران هشدار داده شود و از تکرُر جرم جلوگیری شود!
در این صفحه از مطالب وبسایت گروه حقوقی دادپایا در رابطه با مجازات انواع کلاهبرداری سخن گفتیم و اطلاعات حقوقیِ مفیدی در رابطه با این مجازات به شما عزیزان ارائه دادیم. بررسی انواع مجازات جرم کلاهبرداری، شرایط احقاق کلاهبرداری و تعریف این جرم تنها برخی از مطالب مفیدی بوده که ما به شما عزیزان ارائه دادیم و اینک در انتها به برخی سوالات شما عزیزان در این زمینه نیز پاسخ دادیم.
