جرایم پزشکی
جرائم پزشکی شامل تخلفات و اعمال غیرقانونی میشود که توسط پزشکان، پرستاران یا سایر کارکنان حوزه بهداشت و درمان، انجام میگیرد و ممکن است سلامت، جان و امنیت بیمار را به خطر بیندازد. این جرائم بر حسب اینکه عمدی است یا غیرعمدی بر اساس مقررات مربوط به جنایات عمد و شبهعمد، مورد پیگیری قرار میگیرند.
جرایم پزشکی میتوانند ناشی از بیاحتیاطی، عدم رعایت استانداردهای حرفهای، نداشتن مهارت و علم کافی یا حتی گاهی اوقات انگیزه مالی باشند. قوانین کیفری و مقررات انضباطی برای مجازات جرایم پزشکی و محافظت از حقوق بیماران، جریمههای مالی، تعلیق مجوز برای مدتی یا همیشه و در مواردی حبس در نظر گرفته است.
برای مشاوره تخصصی و دریافت خدمات حقوقی مطمئن در زمینه جرایم پزشکی، میتوانید به بهترین وکیل جرایم پزشکی در تهران در مجموعه حقوقی دادپایا مراجعه کنید.
قانون جرایم پزشکی
مجموعه قوانین جرائم پزشکی برای مقابله با تخلفات در حوزه بهداشت و درمان، تدوین شده است. این قانون برای پزشکان و پیراپزشکان حتی با وجود امضای بیمار، قابل تعقیب کیفری است و باعث سلب مسئولیت آنها نمیشود. این قوانین شامل قواعد کیفری و حقوقی است که بهصورت اعمال مجازات، افراد متخلف را ملزم به پاسخگویی میکند.
از اصلیترین قوانین مجازات اسلامی برای جرایم پزشکی، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- طبق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی، فاش کردن اسرار بیمار، اطلاعات شخصی او و نوع بیماری وی، جرم محسوب میشود. مجازات آن از ۳ ماه و یک روز تا یک سال حبس و جزای نقدی از ۲۰ تا ۶۰ میلیون ریال است.
- جرائم غیرعمدی پزشکی نیز قابل تعقیب و کیفری هستند. در صورت سهلانگاری و قصور غیرعمدی که باعث آسیبدیدگی یا مرگ بیمار شود، متخلف ملزم به پرداخت دیه یا محکوم به تعلیق یا ابطال مجوز یا حتی حبس میشود.
- اقدام به صدور گواهی خلاف واقع توسط پزشک، قابل تعقیب کیفری است.
- جنایت پزشکی در هنگام جراحیها، جزو جرایم سنگین محسوب میشوند.
- کلاهبرداریها شامل تبلیغات پزشکی و دارویی به جهت اغفال بیماران، جزو جرائم مشهود هستند.
- در قانون جرایم پزشکی، رعایت نکردن مقررات برای جلوگیری از شیوع بیماریهای واگیردار، همچنین فعالیتهای پزشکی دارویی، جرم به حساب میآید.
- استفاده پزشک از نسخهای که بین پزشک و داروخانه خاصی، قابلیت تبادل داشته باشد به عنوان نسخه رمز از جمله جرائم پزشکی است.
انواع جرایم پزشکی
انواع جرائم پزشکی را میتوان بهطور کلی بر اساس نوع و شدت آسیب، همچنین تاثیر آن بر سلامت و حقوق بیمار، تقسیمبندی کرد. عوامل تعیینکنندهای مانند آسیب وارد شده به بیمار، عمد یا غیرعمد بودن جرم و همینطور قصد و هدف فرد باعث میشود مجازات جرایم پزشکی متغیر باشند. مراجع قضایی و نهادهای نظارتی بر اساس نوع تخلف، تشخیص میدهند که جرم، جزو خطاهای معمول یا جرایم سنگین است. در ادامه انواع جرایم پزشکی را بیشتر توضیح میدهیم.
آسیب و صدمه به بیمار
بنابر ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی، هرگاه پزشک در معالجات خود موجب تلف یا صدمه بدنی شود، ضامن دیه است؛ مگر آنکه عمل مطابق با مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا قبل از معالجه، برائت گرفته و مرتکب تقصیری نشود. طبق این ماده اگر پزشک قصوری داشته باشد، باید دیه و جریمه مالی پرداخت کند.
افشا کردن اسرار بیمار
ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی در این خصوص بیان میکند که اگر پزشک در غیر موارد قانونی، اسرار بیمار را فاش کند، مجازات میشود. طبق این ماده، متخلف به مجازات جرائم پزشکی از ۳ ماه و یک روز تا یک سال حبس، محکوم میشود. این امر بهدلیل حفظ حقوق بیمار است؛ چراکه پزشک با آگاهی به این امر که محرم اسرار بیمار است، اقدام به افشای رازهای او میکند.
صدور گواهی خلاف واقع
هرگاه پزشک، تصدیقنامهای خلاف واقع درباره شخصی برای معافیت از خدمت در ادارات رسمی یا نظام وظیفه یا برای تقدیم به مراجع قضایی دیگر بدهد، طبق ماده ۵۳۹ قوانین اسلامی، مجازات میشود. در همین خصوص اگر به واسطه این امر، وجهی دریافت کند به مجازات رشوهگیرنده محکوم میشود. این قانون، تنها در شرایط زیر قابل اجرا است:
- صادر کننده گواهی باید پزشک باشد.
- گواهی برای ارائه به مراجع رسمی باشد.
- جعل توسط دیگری مشمول این ماده نیست.
سقط جنین و ایجاد امکانات و وسایل آن
قانون مجازات اسلامی طبق ماده ۶۲۴، پزشکی که جنین را سقط یا وسایل سقط را فراهم کند، مجرم میشناسد و برای او مجازات تعریف کرده است. سقط جنین از نظر حقوقی به معنای انجام هرگونه اعمال مجرمانهای است که موجب توقف دوران تکامل جنینی و اخراج قبل از موعد طبیعی میشود. قوانین مجازات جرائم پزشکی برای سقط جنین، حبس از ۲ تا ۵ سال را در نظر گرفته است؛ ضمن اینکه حکم به پرداخت دیه نیز میدهد.
کمک به خودکشی
خودکشی بدون همکاری پزشک به تنهایی جرم نیست؛ اما اگر با کمک پزشک انجام گیرد، جزو جرائم پزشکی به حساب میآید. البته این مورد شامل قتل آتانازی (ترحمآمیز) هم میشود؛ به این معنا که پزشک باتوجه به وخامت حال بیمار و بنا بر درخواست خود او به کمک روش یا دارویی به زندگی بیمار، خاتمه دهد. در واقع هدف و حس ترحم، تاثیری بر ماهیت جرم ندارد.
استفاده از نسخه رمز
هر پزشکی از نسخه رمز استفاده کند، مطابق ماده ۱۲ قانون مجازات اسلامی، مجرم شناخته و مشمول مجازات جرائم پزشکی میشود. این جرم زمانی اتفاق میافتد که نسخهای بهصورت کد بین یک پزشک و داروخانه خاص درحال ردوبدل شدن باشد؛ در شرایطی که شما نسخه را به داروخانه دیگری ببرید و نتوانند آن را بخوانند یا داروی مدنظر را به شما تحویل دهند. طبق قانون جرایم پزشکی این عمل نیز جرم تعریف میشود.
جنایت پزشکی حین عمل جراحی
جنایت پزشکی زمانی رخ میدهد که جراح بدون هیچ توجیه یا دلیلی، هنگام جراحی یک عضو به عضو دیگری آسیب برساند یا در مواردی درحین جراحی بدون هیچ علتی، اندامهای دیگر مانند کلیه را از بدن بیمار، بیرون آورد. در این شرایط درصورت اثبات جرم، قانون جرائم پزشکی مجازات دیه، جریمه نقدی یا حتی حبس برای متخلف در نظر میگیرد.
کلاهبرداری و تبلیغات پزشکی
ماده یک قانون ممنوعیت تبلیغات و معرفی محصولات و خدمات غیرمجاز و آسیبرسان به سلامت، بیان میکند که در رسانههای ارتباط جمعی داخلی و بینالمللی یا فضاهای مجازی، هرگونه تبلیغات گمراهکننده و کلاهبرداری در امور پزشکی انجام شود، جرم رخ داده است. مجازات جرائم پزشکی در این موارد برای مرتکب، حبس از ۶ ماه تا ۲ سال، محرومیت از فعالیتهای شغلی به مدت ۲ تا ۵ سال، همچنین جبران خسارتهای مالی را تعریف کرده است.
ایجاد مرکز پزشکی و درمانی بدون مجوز
ماده ۳ قانون مصوبه ۱۳۳۴ درخصوص مقررات دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی است که به تاسیس موسسات غیرمجاز پزشکی نیز اشاره دارد و آن را جزو جرائم پزشکی میداند. موسسات پزشکی تحت هر عنوانی که باشند، حتی لابراتوار و کارخانههای داروسازی یا بخش تزریقات و پانسمان همه باید با اجازه وزارت بهداشت و اخذ پروانه مخصوص، فعالیت کنند.
طبق قوانین، هر کس بدون اخذ پروانه از وزارت بهداشت به تاسیس موسسات پزشکی اقدام کند یا پروانه خود را به دیگری واگذار کند یا حتی از پروانه دیگری استفاده کند، محل کار او از طرف نهادهای نظارتی تعطیل و به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال و پرداخت جریمه از ۵ تا ۵۰ میلیون ریال، محکوم میشود.
عدم رعایت قوانین فعالیتهای پزشکی
یکی دیگر از مواردی که جزو جرائم پزشکی تلقی میشود، رعایت نکردن مقررات فعالیتهای پزشکی امور دارویی و آشامیدنی است. مطابق با قوانین، امور پزشکی باید طبق استانداردها و دستورالعملهای وزارت بهداشت و درمان باشند. سازمان نظام پزشکی بر عملکرد پزشکان و پیراپزشکان نظارت میکند و درصورت دریافت شکایت یا گزارش تخلف، این موارد پیگیری میشود و عواقبی معادل ۴ ماه حبس یا بیشتر دارد.
عدم رعایت قوانین جلوگیری از شیوع بیماری
عدم رعایت قوانین جلوگیری از بیماری به ویژه در شرایط بحرانهای بهداشتی مانند بیماریهای واگیردار از جمله جرائم پزشکی هستند. کادر درمان و مجموعههای بهداشتی وظیفه دارند به اصول و دستورالعملهای مربوط به کنترل بیماری، پایبند باشند و از گسترش آن جلوگیری کنند. نادیده گرفتن پروتکلهای قرنطینه یا عدم اطلاعرسانی بهموقع میتواند عموم را در معرض خطر قرار دهد. طبق قوانین جرایم پزشکی، جریمههای مالی، تعلیق یا لغو مجوز برای متخلفان اعمال میشود.
شرایط احراز جرایم پزشکی چیست؟
برای احراز جرائم پزشکی شرایطی وجود دارند که نشان میدهد آیا خطر پزشکی اتفاق افتاده و چه میزان از مسئولیت بر عهده فرد متخلف است؟ به اختصار میتوانیم شرایط احراز جرم پزشکی را اینگونه تعریف کنیم:
- وجود رابطه حرفهای و قانونی میان پزشک و بیمار: بدون این رابطه ادعای قصور پزشکی، پیگیری نمیشود.
- سهلانگاری یا قصور در انجام وظیفه: برای اثبات جرم لازم است نشان داده شود پزشک اصول علمی یا استانداردهای درمانی را رعایت نکرده است.
- ایجاد آسیب به بیمار: در این شرایط باید اثبات شود بیمار از لحاظ جسمی یا روانی، آسیب دیده است.
- اثبات وجود علت آسیب: در جرایم پزشکی باید ثابت شود آسیب، ناشی از قصور بیمار یا پزشک است. طبق ارزیابیها مشخص میشود که خطای پزشک بهطور مستقیم باعث آسیب به بیمار شده یا عوامل دیگری در ایجاد آن، نقش داشته است.
- عمد یا غیرعمد بودن اشتباه: از دیگر شروط مهم احراز جرایم پزشکی، تشخیص عمدی و غیرعمدی بودن عمل پزشک است که با مجازات یا تدابیر جبرانی مواجه میشود.
در قوانین چنانچه شخص ادعایی مبنی بر قصور پزشکی داشته باشد، باید ادله و مدارک قوی برای اثبات آن ارائه دهد. این مدارک میتوانند شامل نامه پزشکی قانونی، پروندههای پزشکی، تصاویر ناحیه آسیبدیده قبل از انجام عمل و بعد از آن، دفترچه درمانی، نسخه تجویز شده و هزینه پرداختی باشند.
مجازات جرایم پزشکی
مجازات جرائم پزشکی بسته به نوع و شدت آن، همچنین آسیب وارد شده به بیمار متفاوت هستند. مجازاتها بهطور کلی به ۲ دسته مجازاتهای کیفری و مجازاتهای اداری و انضباطی تقسیم میشوند. در مجازاتهای کیفری، مراجع قضایی جرم پزشکی منجر به مرگ را به حبسهای کوتاهمدت یا بلندمدت محکوم میکنند. در مواردی نیز پرداخت دیه و جریمههای مالی برای متخلف در نظر گرفته میشود.
در مجازاتهای اداری و انضباطی، نهادها و نظام پزشکی، تعلیق موقت یا لغو پروانه پزشکی، اخطار و توبیخ، همچنین درج سوءسابقه در پرونده حرفهای را در نظر میگیرند. در پروندههای سنگینتر نیز محدودیتهایی را برای فعالیت پزشک وضع میکنند. گاهی هم ممکن است برای همیشه پروانه فعالیت پزشک، باطل شود.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرایم پزشکی
شکایت و رسیدگی به جرائم پزشکی یک فرایند قانونی و اداری است که به منظور بررسی شکایت و احقاق حق بیمار، دنبال میشود. مراحل رسیدگی به جرایم پزشکی به ترتیب به قرار زیر هستند:
- ثبت شکایت
- بررسی اولیه و تشکیل پرونده
- تعیین شعبه رسیدگی
- ارجاع به کمیسیون تخصصی
- احضار طرفین و بررسی شواهد
- صدور رای و تعیین مجازات
- امکان اعتراض به رای
- اجرای حکم و پیگیری نهایی
در این حوزه، وکیل جرائم پزشکی با دانش و تجربه خود در زمینه حقوق پزشکی و قوانین مرتبط بهدنبال دفاع از موکلین است. این وکلا به مباحث علمی و فنی پزشکی مسلط هستند و میتوانند در مراجع ذیصلاح، دفاعیات مستدل انجام دهند. کمک گرفتن از بهترین وکیل کیفری در تهران با تخصص جرایم پزشکی، تفاوت بزرگی در نتیجه پروندههای جرایم پزشکی ایجاد میکند.
مراجع صالح رسیدگی به جرائم پزشکی
در رسیدگی به جرائم پزشکی چند مرجع ذیصلاح وجود دارند که مسئول بررسی، رسیدگی و اجرای عدالت در این پروندهها هستند. مهمترین مراجعی که به این جرایم رسیدگی میکنند، عبارتاند از:
- سازمان نظام پزشکی: یکی از نهادهای اصلی که به تخلفات و جرایم پزشکی حرفهای پزشکان، رسیدگی میکند.
- دادگاههای ویژه جرایم پزشکی: دادسراها و دادگاهها جرایم پزشکی زیرمجموعه قوه قضاییه هستند و وظیفه رسیدگی به جرایم و مجازاتهای سنگینتر را به عهده دارند. موضوعاتی که جنبه حقوقی و قضایی قابل پیگیری دارند در این مراجع، رسیدگی میشوند.
- شورای حل اختلاف: برخی از پروندههای امور پزشکی که مرتبط با شکایات مالی تا سقف ۲۰ میلیون تومان است در شورای حل اختلاف، رسیدگی میشوند.
- سازمان تعزیرات حکومتی: در مواردی مانند ایجاد موسسات پزشکی غیرمجاز، موسسه بدون پروانه و خودداری بیمارستانها از پذیرش و ارائه خدمات، سازمان تعزیرات حکومتی صلاحیت رسیدگی دارد.
- دادگاههای عمومی و کیفری: در مواردی که جنبه کیفری و مالی شدیدتری مطرح یا درخواست غرامتها بالا باشند، پروندهها به دادگاههای عمومی یا کیفری ارجاع داده میشوند. همچنین خودداری از ارائه خدمات پزشکی، دخالت در امور پزشکی و دارویی، واگذاری و اداره موسسه پزشکی بهغیر بدون مجوز قانونی هم توسط دادگاه انقلاب اسلامی رسیدگی میشوند.
آیا جرایم پزشکی شامل مرور زمان میشود؟
مهلت شکایت در جرائم پزشکی بهطور معمول دارای فرصت و محدوده زمان خاصی نیست؛ چراکه ممکن است قصور پزشکی منجر به بروز آسیب و ایجاد عارضه به بیمار برای طولانیمدت شود. با این حال مطابق قانون مجازات اسلامی برای طرح شکایت و اقدام قانونی درخصوص جرائم غیرعمد، مهلت خاصی در نظر گرفته نشده است.
در این صفحه اطلاعاتی از جرایم پزشکی و انواع آن ارائه دادیم و شما را با مجازاتها، نحوه شکایت و رسیدگی به این جرایم آشنا کردیم. این موضوعات حقوقی درصورت بروز آسیب میتوانند جبرانناپذیر باشند و عواقب جدی بههمراه آورند؛ به همین دلیل امیدواریم این مطالب گامی در جهت آگاهی بخشیدن و حفظ حقوق بیماران بردارد. در صورتی که به اطلاعات و مشاوره تخصصی در این زمینه نیاز دارید میتوانید به وکیل در تهران گروه حقوقی دادپایا با تخصص جرایم پزشکی مراجعه نمایید.
و در آخر اگر این مطالب برای شما مفید بوده از ما حمایت کنید و دیدگاه و نظر خود را هم با ما به اشتراک بگذارید.
