قصور پزشکی چیست؟
قصور پزشکی در اصطلاح به هر نوع سهل‌انگاری، کم‌کاری، اشتباه و یا بی‌احتیاطی کادر درمان خصوصا پزشک معالج در روند درمان بیماران خویش اطلاق گردیده و می‌تواند منجر به آسیب رسیدن به بیمار شود.
به‌بیان حقوقی، کلیه‌ی اعمالی که پزشک در طول مدت درمان بیمار انجام داده و یا آنرا ترک نموده است، چنان‌چه منجر به ایراد صدمه به بیماران وی گردد، مصداق انواع قصور و تخلف پزشکی می‌باشد.
در تعریف حقوقی، قصور پزشکی جرم غیرعمد یا شبه عمد محسوب می‌گردد و مجازات آن دیه کامل می‌باشد. لازم به‌توضیح است که جرم غیرعمد یا شبه عمد ناشی از تقصیر است ولی نیت ارتکاب جرم در آن وجود ندارد و باید بدانید قصور پزشکی به دو مبحث کلی عمدی و غیر عمدی تقسیم می‌گردد.
قصور پزشکی عمدی
چنان‌چه قصور و تخلف پزشکی با علم و آگاهی صورت گرفته باشد از مصادیق جرایم پزشکی عمد بوده و به‌عنوان جرایم کیفری شناخته می‌شوند. با توجه به انواع قصور پزشکی، مجازات‌های متنوعی در قانون برای آن پیش‌بینی شده است. قصور پزشکی نوعی جرم است که بنا به تبصره ۳ ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی در حکم جرم شبه عمد می‌باشد. در صورت تمایل می توانید از مشاوره و دانش بهترین وکیل کیفری تهران استفاده کنید.
قصور پزشکی غیرعمدی
قصور پزشکی غالبا از دانش ناکافی پزشکٰ، بی‌احتیاطی و عدم مهارت پزشک ناشی می‌گردد. و البته بدون نیت قبلی انجام می‌گردد. از منظر حقوقی باستناد ماده ۱۴۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲/۰۲/۰۱، قصور پزشکی جرم غیرعمد یا شبه‌عمد شناخته شده و مجازات آن پرداخت دیه‌ی مربوطه می‌باشد. در تعریف جرم غیر عمد یا شبه‌عمد هم باید گفت که این جرم به مواردی گفته می‌شود که با وجود تقصیر، قصد ارتکاب جرم وجود ندارد.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
خطای محض بدون تقصیر و سوء نیت
خطای محض یعنی پزشک معالج بدون سوء نیت و تقصیر، نه نیت فعل و نه نیت جرم را داشته، و مجازات آن منحصر به دیه می‌باشد. لذا در این خصوص، بررسی نوع جرم و تعیین مجازات متناسب با مفاد قانون، در حیطه‌ی اختیارات قاضی پرونده می‌باشد.
هم‌چنین در تعریف قصور و تقصیر باید بگوئیم که: به‌استناد مفاد ماده ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی، تقصیر شامل عدم مهارت، بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی و رعایت نکردن مقررات مربوطه می‌باشد.
جنبه عمومی جرم قصور پزشکی
قصور پزشکی، علاوه بر جنبه خصوصی آن که مشمول پرداخت دیه از سوی پزشک معالج به بیمار ذینفع می‌باشد، دارای جنبه‌ی عمومی نیز بوده و می‌تواند موجب صدور حکم مجازات‌هایی از قبیل زندان یا جزای نقدی باشد.
مثلا در مبحث قصور پزشک معالج که منجر به فوت بیمار گردیده است، پزشک معالج ممکن است به یک تا سه سال زندان محکوم گردد.
انواع جرایم عمومی پزشکی عبارتند از:
- جرم غیرعمد یا شبه عمد همراه با تقصیر پزشک که قصد جرم وجود نداشته و مجازات آن پرداخت دیه است.
- جرم عمدی پزشک ( با نیت سوء، قصد فعلی و قصد جرم که مجازات آن قصاص می‌باشد.
- در خطای محض بدون سونیت و بدون تقصیر (نه قصد فعل و نه قصد جرم دارد)که مجازات آن دیه است.
انواع قصور پزشکی
همانطور که بیان گردید قصور پزشکی دارای انواع مختلف و مجازات‌های متنوعی می‌باشد که ما در ادامه به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌نمائیم:
- بی‌احتیاطی پزشک
حکم قصور و بی‌احتیاطی پزشک معالج که منجر به فوت بیمار گردیده باشد، طبق ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی، چنان‌چه قتل غیر عمد به‌واسطه‌ی بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که پزشک در آن مهارت نداشته، صورت پذیرفته باشد، مستوجب محکومیت مرتکب به یک تا سه سال حبس خواهد گردید. - نداشتن مهارت پزشکی
مهارت یک پزشک یعنی کارآیی و توانایی وی در انجام روند معالجه بیماران و عدم مهارتش به ناتوانی یا عدم کارآیی وی برای انجام امور تخصصی پزشکی یا جراحی وابسته است. نداشتن مهارت پزشکی شامل مواردی است که پزشک معالج تبحر علمی و فنی لازم را برای انجام کار بخصوصی نداشته باشد. مثل عدم تصمیم‌گیری به‌موقع٬ نداشتن سرعت عمل لازم برای اعمال جراحی و جلوگیری از بروز عوارض قابل پیش‌بینی . لازم به‌ذکر است که چه‌بسا عدم مهارت از نوع عملی باشد و ناشی از تازه‌کار بودن یا مجرب نبودن پزشک باشد. و یا ندانم‌کاری و دستپاچگی در جراحان و متخصصان تازه‌کار. - بی‌مبالاتی پزشک
چنان‌چه پزشک معالج به وظایفی که از نقطه نظر علمی به عهده‌ی وی گذاشته شده است، عمل نکند، مرتکب بی‌مبالاتی در حین انجام وظیفه شده است. لازم به‌ذکر است که بی‌مبالاتی پزشکی، شدیدترین نوع از انواع قصور پزشکی می‌باشد. مثل نگرفتن شرح حال کامل بیمار و عدم انجام آزمایشات لازم بر روی بیمار قبل از انجام عمل جراحی. - عدم رعایت مقررات پزشکی
در خصوص عدم رعایت مقررات پزشکی، ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد که اگر پزشک معالج در غیر از موارد قانونی، اسرار بیمار را افشا نماید، مستوجب مجازات می‌شود. برطبق مفاد ماده‌ی مذکور، متخلف به مجازات جرائم پزشکی به حبس از ۳ ماه و یک روز تا یک سال محکوم می‌گردد.
نمونه هایی از قصور پزشکی
در این قسمت از مطالب این صفحه به نمونه‌هایی از قصور پزشکی اشاره می‌کنیم:
- خطای پزشک در نسخه نویسی
یکی دیگر از انواع قصور پزشکی، خطای پزشک در نوشتن نسخه و تجویز داروهای غیر مرتبط و یا اشتباه در متن نسخه و اسم داروهای تجویزی می‌باشد. - اشتباه پزشک در تشخیص بیماری
از دیگر موارد قصور پزشکی تشخیص غلط نوع بیماری می‌باشد که می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را بدنبال داشته باشد.
شایعترین نوع قصور پزشکی
در بررسی‌های سازمان پزشکی قانونی طی پنج سال اخیر شایعترین نوع از موارد قصور پزشکی در جراحی زنان و زایمان، ارتوپدی، دندان‌پزشکی، اعمال زیبایی، جراحان عمومی و پرستاران بوده است. هم‌چنین تجویز نامتناسب و اشتباه نوع و مقادیر دارو نیز مورد شکایت قرار گرفته است .
مجازات قصور پزشکی
حکم قانونی مجازات قصور پزشکی منجر به فوت بیما رطبق مفاد ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی این‌است‌که: چنان‌چه قصور پزشکی منجر به قتل غیر عمد به‌واسطه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که در آن مهارت نداشته رخ داده باشد، مستوجب محکومیت مرتکب به حبس از یک تا سه سال خواهد شد. هم‌چنین مسئولیت کیفری پزشک معالج در موارد قصور پزشکی منجر به فوت، شامل دیه به میزان تقصیر و مجازات حبس به جهت جنبه عمومی جرم است.
مجازات قصور پزشکی منجر به فوت
مجازات قصور پزشکی در مواردی که منجر به فوت بیمار شود، شرایط متفاوتی داشته و در چنین مواردی پزشک معالج علاوه بر تادیه‌ی دیه کامل انسان یا بر اساس میزان تقصیر، موظف به پرداخت دیه تقصیر پزشکی بوده و هم‌چنین به حبس نیز محکوم خواهد گردید.
دلیل محکومیت به حبس پزشک معالج متخلف نیز، اجرای حکم منطبق بر مفاد ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی می‌باشد. مطابق مفاد این ماده‌ی قانونی، درصورتی‌که قتل غیر عمد به‌واسطه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که در آن مهارت نداشته، رخ دهد، موجب محکومیت مرتکب به حبس از یک تا سه سال خواهد شد.
مراحل شکایت از پزشک
اولین گام در خصوص شکایت از پزشک معالج، تنظیم شکواییه علیه وی می‌باشد. در این مرحله بیمار باید با تنظیم شکواییه، شکایت خود را علیه پزشک مورد نظر اعلام نماید. برای تنظیم شکواییه نیز باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و از فرم‌های مربوطه استفاده نمایید. بیمار باید موارد زیر را در این فرم‌ها وارد نماید تا شکایت ایشان در سامانه ثبت گردد:
- اطلاعات خود
- اطلاعات پزشک معالج
- موضوع مورد شکایت
- محل درمان و سایر اطلاعات مورد لزوم
بعد از مراجعه برای طرح شکایت خود، باید دادخواست خویش مبتنی بر موضوع و شرح شکایت‌تان را باانضمام تمام مستندات و مدارک لازم جهت بررسی و رسیدگی ارائه نمائید.
پس از اینکه شکایت شما ثبت گردید، زمان رسیدگی به شکایت‌تان از طریق ابلاغیه و سامانه سنا به شما اطلاع داده خواهد شد. سپس شما به‌منظور ارائه توضیحات لازم، باید در موعد مقرر شده در شعبه مورد نظر حضور یابید.
مدارک مربوط به ادعای شما در خصوص قصور پزشک معالج، مراکز درمانی مربوطه و روند درمان توسط قاضی پرونده استعلام خواهند شد. شما می‌توانید برای سرعت بخشیدن به روند استعلام مدارک، شخصا آنها را به مراکز درمانی برده و ارائه نمایید.
شرایط اثبات و احراز قصور پزشکی
اصل در مفاد قانون اساسی، مبتنی براین است که پزشک معالج مرتکب هیچ نوع غفلت و کوتاهی در امر معالجه‌ی بیماران خود نمی‌شود. فلذا چنان‌چه فردی در خصوص قصور پزشکی ادعایی داشته باشد، می‌بایست دلایل و مدارک مستند و مستدلی جهت اثبات ادعای خود دال بر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی پزشک مربوطه ارائه نماید.
بدیهی است در خصوص احراز قصور پزشکی، قاضی پرونده با مد نظر قرار دادن مدارک، شرایط و شواهد ارائه شده توسط مدعی پرونده و نیز مفاد نامه‌ی پزشکی قانونی، اتهام قصور را مورد بررسی قرار می‌دهد و در صورت اثبات، حکم بر محکومیت قانونی پزشک مربوطه صادر می‌نماید.
در خصوص شرایط احراز قصور پزشکی، دلایل و اسناد ارائه شده به دادگاه باید شامل: پرونده‌های پزشکی، نسخه تجویز شده و هزینه‌های پرداختی به پزشک، تصاویر ناحیه آسیب دیده قبل از انجام عمل و بعد از آن خصوصا در پرونده‌ی قصور پزشکی در انجام اعمال زیبایی، دفترچه درمانی و سایر مدارک و شواهد مربوطه و مرتبط باشد.
مدارک اثبات وقوع قصور پزشکی
برای اثبات قصور پزشکی در محکمه‌ی قضایی مربوطه نیاز به انجام مراحل زیر می‌باشد:
- گزارش‌های پزشکی
یکی از مهم‌ترین مدارکی که باید در این خصوص جمع‌آوری نمایید، گزارشات پزشکی می‌باشد. این گزارش‌ها شامل تشخیص‌های پزشکی و سوابق جراحی، سوابق درمانی و نتایج آزمایشات مربوطه است. زیرا بررسی دقیق مدارک مذکور می‌تواند بیانگر این موضوع باشد که آیا درمان یا تشخیص بیماری درست انجام شده است یا خیر. - گواهی کارشناسی پزشکی
از دیگر مدارک اصلی در این خصوص، گواهی کارشناسی پزشکی ارائه شده از سوی پزشکان متخصص پزشکی قانونی می‌باشد. گواهی مذکور شامل تحلیل کارشناسی دقیقی از نحوه‌ی عملکرد پزشک متخلف را ارائه داده و نظر کارشناسی در مورد قصور احتمالی پزشک را نشان می‌دهد. - شهادت شهود
گواهی شاهدان، خصوصا کادر درمانی که در هنگام واقع شدن حادثه حضور داشته‌اند، می‌تواند نقش مهمی در روند اثبات قصور پزشکی داشته باشد. زیرا شهادت کادر درمان می‌تواند بیانگر این باشد که چه اقداماتی انجام شده یا نشده است و چگونه بر روند درمانی و معالجات بیمار از سوی پزشک معالج تأثیر داشته است. - عکس‌ها و فیلم‌های پزشکی
در پاره‌ای از موارد نیز، تصاویر و فیلم‌های پزشکی از قبیل تصاویر ام آر آی، سی‌تی اسکن و رادیولوژی می‌توانند در خصوص اثبات قصور پزشکی کمک شایانی نمایند. این مدارک و تصاویر می‌توانند بیانگر نقص یا اشتباه در تشخیص و درمان بیمار باشند. - فرم‌های رضایت‌نامه
برای اثبات قصور پزشکی بررسی فرم‌های مذکور نیز بسیار دارای اهمیت می‌باشد زیرا قبل از انجام عمل جراحی یا انجام درمان خاصی آنها را امضا کرده‌اید و بررسی این فرم‌ها نشان می‌دهند که آیا توضیحات درست و کاملی به شما در مورد فواید احتمالی و ریسک‌های روند خاص درمانی داده شده است یا خیر.
نحوه طرح دعوی و شکایت علیه قصور پزشکی
به مشابه قریب به اتفاق روند قضایی تمامی پرونده‌ها، شما باید ابتدا برای ثبت شکایت خود به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و شکایت کتبی خود را از پزشک معالج، کادر درمانی، بیمارستان و یا هر مرکز درمانی دیگری به ثبت برسانید.
پس از ثبت شکایت، در تاریخ تعیین شده، بیمار و پزشک متخلف باید در دادسرا حضور پیدا کرده و شرح کامل ماوقع و مدارک، شکایت و دفاعیات خود را بیان نمایند تا بعد از آن پرونده به‌طور کامل بررسی شده و نهایتا رای قاضی صادر شود.
نمونه شکواییه از قصور پزشکی
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
نحوه رسیدگی به شکایت قصور پزشکی
رسیدگی به قصور پزشکی در حیطه‌ی وظایف کارشناسان سازمان نظام پزشکی می‌باشد و غالبا با ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف ویژه امور بهداشت آغاز می‌شود. شورای حل اختلاف ابتدا به‌منظور برقراری صلح میان پزشک معالج و بیمار شاکی تلاش می‌کند و در صورت عدم تحقق آن، پرونده به دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم پزشکی و دارویی پزشکان ارجاع داده می‌شود.
روند رسیدگی به پرونده‌های پزشکی در دادسرای جرایم پزشکی نیز این‌گونه است که پس از طرح و ارجاع موضوع به کمیسیون‌های پزشکی، پرونده بررسی شده و در صورتی که قصور پزشک و کادر درمانی محرز شود، موارد به شعبه رسیدگی کننده‌ی پرونده ارسال می‌گردد.
پس از ارسال پرونده به شعبه رسیدگی کننده، پزشک متخلف و یا تیم پزشکی که از آنها شکایت شده برای ادای توضیحات احضار می‌شوند.
بعد از ادای توضیحات از سوی نامبردگان، چنان‌چه برای قاضی دادگاه اثبات شود که قصوری رخ نداده است قرار منع یا توقف تعقیب صادر می‌نماید.
اما در غیراینصورت پرونده‌ی مربوطه را با صدور کیفرخواست پرونده به دادگاه ارسال می‌کند و دادگاه عمومی جزایی نیز بر اساس محتویات پرونده، نظریه کارشناس و دفاعیات هردو طرف دعوی اقدام به صدور حکم می‌نماید.
باید متذکر شویم که در دادگاه‌های عمومی قصور پزشکی از لحاظ جنبه‌ی جزایی و یا حقوقی موضوع قابل رسیدگی است. اما از جنبه‌ی کیفری، اگر اقدامات پزشک متخلف که منجر به ایراد آسیب و صدمات بدنی در بیمار شده است، عمد و یا غیرعمد تشخیص داده شود، دادگاه متناسب با آن حکم صادر می‌کند.
مطابق ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ پزشک مرتکب تخلف قصور پزشکی را به مجازات‌های تبعی شامل محرومیت دوره‌ای به اشتغال حرفه پزشکی و یا لغو پروانه طبابت محکوم می‌کند.
از منظر حقوقی نیز، قانون مجازات اسلامی در ماده ۴۹۵ پیش‌بینی نموده است که هرگاه پزشک در روند معالجاتی که انجام می‌دهد موجب تلف یا آسیب بدنی به بیمار خویش شود، باید نسبت به پرداخت دیه به بیمار اقدام نماید.
مرجع صالح رسیدگی به شکایت قصور پزشکی
باید بدانید که مرجع رسیدگی به شکایات قصور پزشکی، سازمان نظام پزشکی کشور می‌باشد که بدلیل تخصصی بودن این‌گونه موضوعات از نظرات کارشناسی متخصصان مربوطه استفاده می‌کند.
مرور زمان در جرم قصور پزشکی
چون قصور پزشکی که منجر به ایجاد آسیب، صدمه و عوارض مربوطه در بیمار می‌شود، در دسته‌ی جرایم غیرعمد قرار می‌گیرد، طبیعتا مهلت و مرور زمان برای طرح شکایت در جرایم پزشکی دارای فرصت و محدوده‌ی زمانی خاصی نمی‌باشد. برابر مفاد قانون مجازات اسلامی، برای طرح شکایت و اقدام قانونی در خصوص جرایم غیرعمد، مهلت خاصی در نظر گرفته نشده است.
یعنی قانون‌گذار برای ثبت و طرح شکایت بیمار از یک جرم غیرعمدی و جرایم پزشکی، مهلت محدود برای شکایت تعیین نکرده است. بلکه بیمار می‌تواند هر زمان با بروز آسیب و عارضه، نسبت به طرح شکایت از پزشک معالج خود اقدام نماید و مهم نیست که از زمان عمل درمانی یا زیبایی وی چه مدت زمانی گذشته باشد.
آیا قصور پزشکی قابل گذشت است؟
باید بگوئیم که قصور پزشکی، افزون بر جنبه‌ی خصوصی که مشمول پرداخت دیه به ذینفع می‌باشد، دارای جنبه‌ی عمومی نیز بوده و می‌تواند منجر به مجازات‌هایی مانند حبس یا جزای نقدی شود.
به‌عنوان مثال، اگر قصور پزشکی منجر به فوت بیماری شود، پزشک متخلف ممکن است به حبس از یک تا سه سال محکوم گردد. پس صرف پرداخت دیه و رضایت شاکی خصوصی دلیل بر گذشت و توقف روند تعقیب قضایی پزشک متخلف نمی‌باشد.
آیا قصور پزشکی زندان دارد؟
همانطور که بیان شد قصور پزشکی علاوه بر جنبه خصوصی جرم که منجر به پرداخت دیه می‌گردد، دارای جنبه‌ی عمومی نیز بوده و می‌تواند موجب صدور حکم مجازات‌هایی مانند حبس یا جزای نقدی گردد
نکات حقوقی و توصیه های مهم قصور پزشکی
در خصوص موضوع فوق‌الذکر بیان چند نکته مهم خالی از لطف نیست:
- دیه کامل انسان در اثر قصور پزشکی در ماه حرام یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان می‌باشد.
- دیه کامل انسان در اثر قصور پزشکی در ماه غیرحرام یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان می‌باشد.
- نگهداری از کلیه‌ی اسناد، مدارک پزشکی، نسخ دارویی، آزمایشات و عکسبرداری‌ها و تمامی موارد مرتبط با بیماری شما تا زمان اطمینان از بهبودی کامل و حتی پس از آن توصیه می‌شود.
- در هنگام امضاء فرم‌های بستری و رضایت از انجام عمل نسبت به مطالعه‌ی دقیق و آگاهی و اشراف کامل از روند درمانی خود یا فرد بیمار اطمینان حاصل نمایید.
- در صورت لزوم از مدارک، اسناد، نسخ، فرم‌ها و سایر موارد مهم را گرفت و یا عکس داشته باشید.
همانطور که متوجه شدید اثبات قصور پزشکی مستلزم کار دقیق و گرد‌آوری مدارک مستند و محکمه‌پسند می‌باشد. لذا اگر فکر می‌کنید که قربانی یک قصور پزشکی شده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم با بهترین وکیل تهران مشورت نمایید تا با تنظیم یک پرونده‌ی قوی برای اثبات ادعایتان شما را در این مسیر یاری نماید.