نشر اکاذیب رایانه ای چیست؟
با توجه به این‌که زندگی روزمره انسان‌ها با شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی گره خورده است، افراد بسیاری اخبار و اطلاعات خود را از طریق همین بستر به دست می‌آورند؛ بنابراین صحت و درستی آن‌چه منتشر می‌شود، بسیار اهمیت دارد. متاسفانه رفته رفته سوء‌استفاده افراد سودجو و اقدام آن‌ها برای نشر اطلاعات دروغ یا نادرست، باعث شکل‌گیری جرائم رایانه‌ای شد.
همین امر موجب شد قانون‌گذار انتشار اطلاعات دروغ و کذب یا تحریف شده و نادرست را در فضای مجازی جرم‌انگاری کرده و برای مرتکبین آن مجازات‌های کیفری در نظر گرفته است. نشر اکاذیب رایانه ای به معنای شایعه‌پراکنی، انتقال اطلاعات کذب و انتشار اخبار دروغین با هدف آسیب رساندن به افراد یا تشویش اذهان عمومی در فضای مجازی است.
در این خصوص ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای به جرم نشر اکاذیب و استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی اشاره کرده و مرتکب آن را محکوم به مجازات حبس یا جزای نقدی یا هر ۲ می‌داند.
مطابق با همین ماده، انتشار و بازنشر مطالب دروغین در فضای مجازی، نسبت دادن اعمال خلاف واقع به دیگران، تحریف و انتشار تصاویر اشخاص بدون رضایت آن‌ها با قصد ضرر رساندن به غیر یا برهم زدن نظم افکار عمومی یا مقامات رسمی، جرم است و مجازات دارد؛ بنابراین می‌توانیم رفتارهای زیر را بر اساس قانون نشر اکاذیب بدانیم:
- اگر به عمد مطلبی به دروغ در فضای مجازی پخش شود.
- اطلاعات دروغین در فضای مجازی به عمد در دسترس دیگران قرار داده شود.
- حادثه یا رویدادی خلاف حقیقت به صورت عمدی به شخص یا مقامات کشور، نسبت داده شود.
هتک حیثیت در فضای مجازی و نشر اکاذیب
با توجه به این‌که حیثیت و آبروی افراد به عنوان حقوق اصلی آن‌ها در نظر گرفته می‌شود؛ به همین دلیل گسترش و نشر اطلاعات دروغین در فضای مجازی که باعث تخریب اعتبار افراد و هتک حیثیت آن‌ها شود در گروه جرائم رایانه‌ای قرار می‌گیرد و قانون‌گذار برای آن مجازات تعریف کرده است. بر همین اساس طبق قانون جرائم رایانه‌ای، هتک حیثیت و نشر اکاذیب رایانه ای و مجازات آن به قرار زیر تعریف می‌شود:
- اگر شخصی با سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی از طریق انتشار یا تحریف فیلم، صوت یا تصویر با علم به تغییر و تحریف، اقدام به انتشار اکاذیب یا نشر خلاف حقیقت برای اشخاص حقیقی یا حقوقی یا مقام‌های رسمی کند به نحوی که موجب هتک حیثیت یا ضرر به وی یا تشویش اذهان عمومی شود، علاوه‌بر اعاده حیثیت به مجازات حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ محکوم می‌شود.
- اگر کسی با سیستم رایانه‌ای یا مخابراتی اقدام به انتشار صوت، تصویر یا فیلم خصوصی و خانوادگی یا اسرار افراد دیگر بدون رضایت آن‌ها کند به گونه‌ای که موجب ضرر یا هتک حیثیت شود به مجازات حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ محکوم می‌شود.
- اگر کسی با هدف ایجاد ضرر برای دیگری یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی از طریق رایانه یا سیستم مخابراتی، اکاذیبی را نشر یا بازنشر دهد یا در دسترس عموم قرار دهد یا با سوءنیت اعمال خلاف واقع را به شخصیتی حقیقی و حقوقی یا مقامات رسمی کشور نسبت دهد یا شخصاً نقل قول کند، چه صریح چه تلویحی، خواه از این کار ضرری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات، محکوم می‌شود.
ارکان جرم نشر اکاذیب رایانه ای
نشر اکاذیب رایانه ای به عنوان یکی از مصادیق جرائم رایانه‌ای زمانی محقق می‌شود که فرد به صورت عمدی و با استفاده از سامانه‌های دیجیتال و فضای مجازی، اطلاعات کذبی را به نحوی منتشر کند که باعث تشویش اذهان عمومی یا ضرر به دیگری شود؛ اما تحقق این جرم در نظام حقوقی، وابسته به عناصر و ارکان اصلی آن است. ارکان این جرم همان عناصر تشکیل‌دهنده آن هستند که به ۳ دسته عنصر قانونی، مادی و معنوی تقسیم و این‌گونه تشریح می‌شوند:
- عنصر قانونی: عنصر قانونی جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای به ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی اشاره دارد که این عمل را رفتاری مجرمانه تعریف کرده و برای آن مجازات تعیین می‌کند. این قانون به نشر اکاذیب (سنتی) اشاره می‌کند و شخصی را که به قصد ضرر رساندن و تشویش اذهان عمومی، اطلاعات کذبی را نشر می‌دهد، مجرم می‌داند. همچنین فردی را که اعمالی خلاف حقیقت را به عنوان نقل قول به صورت صریح یا تلویحی به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی نسبت می‌دهد که موجب ضرر مادی یا معنوی می‌شود، مجرم می‌داند. در ادامه مجازات این افراد را علاوه‌بر اعاده حیثیت در صورت امکان، حبس و جزای نقدی مشخص می‌کند. ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای برگرفته از قانون ۶۹۸ مجازات اسلامی است و بر اساس قوانین موجود این اعمال در بستر فضای مجازی، پیش‌بینی و جرم‌انگاری شده‌اند.
- عنصر مادی: این رکن از جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای به رفتار فیزیکی و قابل مشاهده‌ای اشاره دارد که شخص برای ارتکاب، باید آن را انجام دهد؛ در غیر این صورت جرم مزبور، محقق نمی‌شود. در همین راستا عنصر مادی این جرم، اشاره به نشر اکاذیب از طریق سیستم‌های الکترونیکی و رایانه‌ای دارد که با انتشار اخبار یا انتصاب خلاف حقیقت به اشخاص دیگر باشد. بنابراین زمانی این جرم مجازات دارد که فعل لازم یعنی انتشار اخبار دروغ انجام شده باشد؛ اما عملی که مرتکب نشود، حتی اگر قصد عمل محرز شود، مجازات ندارد.
- عنصر معنوی: برای تحقق عنصر معنوی جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای هم قصد فعل و هم قصد نتیجه مرتکب لازم است؛ به عبارت دیگر نشر اکاذیب هم باید با قصد انجام فعل مادی و هم قصد ضرر رساندن به دیگری یا تشویش اذهان عمومی از طریق ارتکاب عمل باشد. بر همین اساس اگر فردی سهوی یا بدون علم و آگاهی باعث انتشار اطلاعات کذب شود، چون عنصر روانی جرم محقق نشده، نمی‌توان آن را مجرم دانست؛ بنابراین وجود سوءنیت و ضرر رساندن به دیگری در اثبات جرم اهمیت دارد و الزامی است.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ماده قانونی نشر اکاذیب رایانه ای
ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای به جرم نشر اکاذیب رایانه ای و تشویش اذهان عمومی و مجازات آن می‌پردازد. مطابق با این ماده قانونی، اگر کسی با سیستم رایانه‌ای یا مخابراتی به قصد ضرر رساندن به دیگری یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، اقدام انتشار اطلاعات دروغین یا اکاذیب کرده و در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان قصد، اعمالی را خلاف واقع و حقیقت چه رأسا چه به عنوان نقل قول به اشخاص حقیقی یا حقوقی یا مقام‌های رسمی به صورت صریح یا تلویحی نسبت دهد، چه نتیجه آن منجر به ضرر شود و چه نشود، علاوه‌بر اعاده حیثیت به مجازات حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ محکوم می‌شود.
بنابراین به نوعی می‌توانیم شرط تحقق این جرم را داشتن سوءنیت و قصد ضرر رساندن به شخص دیگر یا بر هم زدن افکار عمومی یا مقامات رسمی بدانیم. همچنین نسبت دادن اکاذیب یا اطلاعات خلاف واقع مستقیم باشد یا غیرمستقیم از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی جرم شناخته می‌شود. در نهایت نیز در صورت اثبات آن، مرتکب به مجازات تعیین شده یعنی حبس و جزای نقدی محکوم می‌شود.
مجازات نشر اکاذیب رایانه ای
نشر اکاذیب رایانه ای یکی از جرائم تعریف شده در ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای است. مطابق با این ماده اگر فردی با استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، اخبار یا اطلاعات دروغین را به نحوی منتشر کند که موجب ضرر به اشخاص حقیقی یا حقوقی یا باعث تشویش اذهان عمومی شود، مرتکب جرم شده است. قانون‌گذار در این ماده قانونی ۲ جنبه از جرم یعنی هدف ضرر رساندن و انتشار دادن اکاذیب را مورد توجه قرار داده و مجازات‌هایی را برای آن تعریف کرده است.
مجازات نشر اکاذیب رایانه‌ای طبق ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای، حبس یا جزای نقدی یا هر ۲ است. با اثبات جرم و در صورت امکان اعاده حیثیت، مرتکب به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات، محکوم می‌شود. بر همین اساس طبق ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، می‌توان مجازات این جرم را درجه ۶ دانست.
مجازات جرم نشر اکاذیب در اینستاگرام
اینستاگرام یکی از شبکه‌های اجتماعی در بستر فضای مجازی است که علی‌رغم فواید بسیار، می‌تواند برای اعمال مجرمانه نیز مورد استفاده قرار گیرد. جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای در هر رسانه‌ای که باشد از منظر قانون فرقی نمی‌کند و زمانی محقق می‌شود که مرتکب آن با سوءنیت و به قصد ضرر رساندن به دیگران، اقدام به انتشار یا بازنشر مطالب دروغین یا خلاف واقع کند.
بر این اساس انتشار اکاذیب در اینستاگرام جزو جرائم رایانه‌ای محسوب می‌شود و مطابق با ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای، مرتکب آن به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات، محکوم می‌شود. در نتیجه اثبات این جرم در اینستاگرام با همان مجازات تعریف شده در قانون مواجه می‌شود؛ البته اگر با عناوین مجرمانه دیگری مانند افترا یا توهین همراه شود، مجازات‌های شدیدتری به دنبال خواهد داشت.
نحوه شکایت جرم نشر اکاذیب رایانه ای
چنان‌چه فردی در فضای مجازی اقدام به انتشار اکاذیب علیه شخصی کند، متضرر به عنوان شاکی می‌تواند برای طرح شکایت خود اقدام کند. در این شرایط برای شکایت جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای فرد شاکی باید طبق مراحل زیر پیش رود. پلیس فتا و مراجع قضایی با بررسی این شکواییه و اثبات جرم، مرتکب را محکوم به مجازات تعیین شده می‌کنند. نحوه شکایت این جرم به قرار زیر است:
- ثبت نام در سامانه ثنا: شاکی در اولین گام باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، شکایت خود را به ثبت برساند. در این شکایت باید تمامی مدارک و ادله اثبات‌کننده این جرم را مانند تصاویر، اسکرین شات‌ها، لینک‌ها و دیگر مستندات دیجیتال، ضمیمه شود.
- مراجعه به پلیس فتا: یکی دیگر از روش‌های شروع روند پیگیری این است که شاکی با در دست داشتن مدارک و ادله اثبات‌کننده به پلیس فتا مراجعه کرده و موضوع را گزارش دهد. این مرجع با بررسی مستندات اولیه و در صورت احراز وقوع جرم، پرونده را جهت رسیدگی قضایی به دادسرای جرائم رایانه‌ای ارجاع می‌دهد.
- ثبت شکایت در دادسرای جرائم رایانه‌ای: در ادامه، شاکی با ارائه شکواییه رسمی و مستندات لازم، شکایت خود را برای تحقیقات مقدماتی در دادسرا به ثبت می‌رساند. این مرجع در صورت وقوع جرم و احراز آن، قرار به جلب دادرسی صادر می‌کند و برای ادامه پیگیری، پرونده را به دادگاه ارجاع می‌دهد. استفاده از تجربیات بهترین وکیل جرایم رایانه ای تهران، به شما کمک بسیاری خواهد کرد.
- ارجاع به دادگاه کیفری ۲: پس از تکمیل تحقیقات، پرونده به دادگاه کیفری ۲ ارجاع می‌شود تا طرفین دلایل مبنی بر محق بودن خود را ارائه دهند.
صدور حکم: در نهایت هم قاضی با توجه به مستندات و شواهد ارائه شده، رای نهایی بر برائت یا محکومیت مرتکب، صادر می‌کند. می توانید محتوای دادگاه کیفری را مطالعه کنید.
نمونه شکواییه نشر اکاذیب رایانه ای
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
لایحه دفاعیه نشر اکاذیب رایانه ای
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
دادگاه صالح نشر اکاذیب رایانه ای
مرجع صالح برای رسیدگی به جرم نشر اکاذیب رایانه ای، دادسرای ویژه جرائم رایانه‌ای است. این نهاد ابتدا تحقیقات مقدماتی را انجام می‌دهد و در صورت وقوع جرم، قرار به جلب دادرسی صادر می‌کند و برای ادامه پیگیری، پرونده را به دادگاه کیفری ۲ ارجاع می‌دهد.
در نهایت بعد از بررسی مستندات و شواهد موجود، دادگاه رای محکومیت یا برائت را صادر می‌کند. البته از آن‌جا که جرائم رایانه‌ای در بستر فضای مجازی و بدون مکان فیزیکی است، دادسرای محل وقوع عمل مجرمانه مشخص نیست؛ بنابراین محل استفاده از IP یا سیم کارت در زمان ارتکاب جرم بر اساس اطلاعات موقعیت‌یابی یا محل سکونت شاکی، ملاک تعیین مرجع صالح است.
نکات حقوقی نشر اکاذیب رایانه ای
گاهی عدم آگاهی، اشتباه یا بی‌دقتی ناخواسته می‌تواند اعتبار و حیثیت افراد را خدشه‌دار کند و متعاقب آن، پیامدهای قانونی جدی به دنبال داشته باشد. بنابراین بهتر است نکات مهم حقوقی نشر اکاذیب رایانه‌ای را به خاطر بسپارید تا نسبت به این جرم و مجازات آن، ابهامی برای شما باقی نماند. از مهم‌ترین این نکات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نشر اطلاعات دروغ و نادرست یا بازنشر آن به گونه‌ای که باعث ضرر به افراد یا اخلال در نظم عمومی شود به عنوان این جرم شناخته می‌شود.
ارتکاب جرم می‌تواند از طریق سامانه‌های رایانه‌ای، شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها، اینستاگرام و دیگر بسترهای فضای مجازی باشد که با مجازات مواجه می‌شود. - مجازات این جرم حبس، جزای نقدی یا هر ۲ است و در برخی موارد هم شاکی می‌تواند خسارت وارده را مطالبه کند.
- برای اثبات این جرم، ارائه مستندات دیجیتال مانند اسکرین شات‌ها، لینک‌ها و مدارک دیگر، الزامی است.
- در صورت درگیر شدن با پرونده‌های نشر اکاذیب رایانه ای بهترین راه این است که از وکلای متخصص در جرائم سایبری و رایانه‌ای کمک بگیرید. این افراد با تکیه بر دانش خود و با آگاهی از قوانین و رویه‌های قضایی می‌توانند از وقوع مشکلات قانونی ناشی از این جرم، جلوگیری کنند. همچنین شما را در تمامی مراحل مختلف شکایت، جمع‌آوری مستندات دیجیتال و پیگیری پرونده در دادسرا و دادگاه همراهی می‌کنند.
نشر اکاذیب رایانه ای از جرائم جدی با تاثیرات منفی بی‌شمار است که مطابق با قوانین، مجازات‌هایی شامل حبس و جزای نقدی برای آن پیش‌بینی شده است. ما در این صفحه از بهترین وکیل تهران سعی کردیم به تشریح کامل این جرم بپردازیم و از قوانین و ارکان تشکیل‌دهنده آن صحبت کنیم.
همچنین مجازات تعیین شده برای مرتکب را هم شفاف‌سازی کردیم. در ادامه نیز ضمن بررسی نکات حقوقی مهم در این باره و مشخص کردن دادگاه صالح برای این جرم، نحوه مواجهه و چگونگی شکایت در این خصوص را شرح دادیم. امیدواریم که این مطالب به شما کمک کند و با آگاه‌سازی بیشتر، مانعی برای آسیب‌های غیرقابل جبران باشد.