دادگاه کیفری چیست؟
با توجه به این‌که قانون‌گذار صلاحیت محلی و ذاتی دادگاه‌ها را مطابق با قوانین آیین دادرسی کیفری و مدنی مشخص کرده به همین دلیل افراد باید به هنگام طرح و تقدیم دعوای مربوطه، دادگاه صالح را انتخاب کنند.
دادگاه کیفری یکی از مراجع در سیستم قضایی حقوقی شناخته می‌شود که به تخلفات و جرائم در صلاحیت خود رسیدگی و در خصوص آن‌ها حکم و مجازات صادر می‌کند. مطابق با ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری، این دادگاه‌ها به چند گروه تقسیم‌بندی می‌شوند و طبق صلاحیتی که دارند به دعاوی با موضوعیت کیفری می‌پردازند.
بنابراین می‌توان دادگاه کیفری را از مراجعی دانست که به موضوعات کیفری جرم‌انگاری شده در قانون مجازات اسلامی رسیدگی می‌کند؛ مانند جرم کلاهبرداری، توهین، ضرب و جرح، قتل و بسیاری موارد دیگر که با ارتکاب آن مطابق با قوانین، مجرم مجازات دارد.
رسیدگی به این جرائم در دادگاه‌های کیفری با توجه به موضوع، شرایط هر جرم و طبق مجازات تعیین شده برای مجرمان آن است. در نهایت هم بعد از بررسی‌ها، دادگاه حکم مجازات مربوطه را صادر می‌کند و در صورت اعتراض، امکان رسیدگی مجدد در دادگاه تجدیدنظر وجود دارد.
انواع دادگاه کیفری
دادگاه کیفری با صلاحیت اختصاصی برای رسیدگی به جرایم کیفری و تعیین مجازات به چند نوع تقسیم می‌شود. انواع دادگاه‌های کیفری بر اساس نوع جرائمی که در صلاحیت آن‌ها قرار دارد، دعاوی را رسیدگی و مجازات مرتکبان را تعیین می‌کنند.
در نتیجه با توجه به صلاحیت ذاتی این دادگاه‌ها نسبت به یکدیگر، هیچ کدام از آن‌ها نمی‌توانند به دعاوی در صلاحیت دادگاه دیگری رسیدگی کنند. با این تفاسیر، دادگاه‌های کیفری در انواع زیر خلاصه می‌شوند:
- دادگاه کیفری یک
- دادگاه کیفری دو
- دادگاه انقلاب
- دادگاه اطفال و نوجوانان
- دادگاه نظامی
دادگاه کیفری یک
ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری به صلاحیت‌های دادگاه کیفری یک اشاره دارد و این مرجع را مختص به جرائم مهم و سنگین می‌داند. بی‌شک، رسیدگی و صدور رای در این دادگاه حساس‌تر و مجازات‌های تعیین شده برای این جرائم نیز با عواقب بیشتری همراه است.
البته آراء صادره از دادگاه کیفری یک، قابل اعتراض فرجامی در دیوان عالی کشور است. این دادگاه به تشخیص رئیس قوه قضاییه در مرکز هر استان یا در حوزه قضایی شهرستان‌ها تشکیل می‌شود. از جمله جرائمی که در صلاحیت این مرجع قضایی است، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- جرائم با مجازات سلب حیات
- جرائم با مجازات حبس ابد
- جرائم با مجازات قانونی قطع عضو
- جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با دیه ثلث دیه کامل انسان
- جرائم با مجازات تعزیری درجه ۴ و بالاتر از آن
- جرائم سیاسی و مطبوعاتی
دادگاه کیفری دو
به موجب ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه کیفری دو از اصلی‌ترین دادگاه‌هایی است که طبق ماده ۳۰۱ همین قانون، تمامی جرائم کیفری در این مرجع رسیدگی می‌شوند؛ مگر این‌که در صلاحیت دادگاه دیگری قرار داشته باشند. بنابراین اگر جرمی در صلاحیت دادگاه‌های کیفری یک، انقلاب، اطفال و نوجوانان و نظامی باشد در صلاحیت این مرجع نیست؛ اما سایر جرائم در این دادگاه، رسیدگی و پیگیری می‌شوند.
دادگاه انقلاب
دادگاه انقلاب برای رسیدگی به جرائم خاص شکل گرفته و صلاحیت آن در قانون مشخص شده است. این مرجع نیز از انواع دادگاه کیفری شناخته می‌شود و ساختار آن متشکل از شعب دادگاه و در صورت تعدد دفتر کل، قضات تحقیق، دفاتر دادگاه، واحد ابلاغ و اجرای احکام و بر حسب نیاز واحد ارشاد و معاضدت قضایی است.
ماده ۵ قانون دادگاه‌های عمومی و انقلاب به صلاحیت این نهاد اشاره کرده و جرائم سنگین که امنیت کشور و نظم عمومی را تهدید می‌کند، قابل رسیدگی در این مرجع می‌داند.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
دادگاه اطفال و نوجوانان
دادگاه اطفال و نوجوانان مخصوص رسیدگی به تمامی جرائم اطفال و کودکان از ۶ تا ۱۸ سال تمام است؛ به‌جز جرائمی که رسیدگی آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان و دادگاه نظامی باشد.
تمام هدف این مراجع برخورد اصلاحی و حمایتی با مجرمان نوجوان است و به‌جای مجازات‌های سخت، راه‌کارهای تربیتی برای مرتکبان در نظر گرفته‌اند؛ حتی در دادگاه‌های کیفری یک یا نظامی نیز وجود مشاوران با رعایت شرایط مقرر در قانون برای رسیدگی به جرائم نوجوانان، الزامی است.
دادگاه نظامی
دادگاه نظامی نیز از شاخه‌های دادگاه کیفری شناخته می‌شود که در ۳ گروه دادگاه‌های نظامی یک، دو و دادگاه نظامی تجدیدنظر دسته‌بندی می‌شود. این مرجع به جرائم مرتبط با وظایف خاص نظامی و انتظامی افراد نظامی رسیدگی می‌کند و مجازات مرتکبان هم در همین دادگاه‌های نظامی انجام می‌شود.
جدا از رسیدگی به جرم افرادی که نظامی خوانده می‌شوند، رسیدگی، صدور حکم و مجازات در خصوص جرائم نظامی و انتظامی کارکنان سازمان‌های دیگر نیز به عهده دادگاه نظامی است.
موارد صلاحیت دادگاه کیفری
به طور کلی رسیدگی به دعاوی که جرمی در آن محقق شده و نیاز به اثبات و صدور حکم و در نهایت، تعیین و اعمال مجازات دارد در صلاحیت دادگاه کیفری است؛ بنابراین آن‌چه در قانون به عنوان جرم کیفری تعریف شده در این مراجع پیگیری می‌شوند. اما صلاحیت دادگاه‌های کیفری با توجه به نوع جرم، متفاوت است. در ادامه با نگاهی دقیق‌تر، صلاحیت دادگاه‌های کیفری را بررسی می‌کنیم:
- صلاحیت دادگاه کیفری یک: جرائم با مجازات‌های سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، جرائم عمدی علیه جسم دیگری با مجازات نصف دیه کامل یا بیشتر، جرائم با مجازات درجه ۳ و بالاتر از آن و جرائم سیاسی و مطبوعاتی.
- صلاحیت دادگاه کیفری دو: رسیدگی به تمامی جرائم کیفری؛ مگر آن‌که در صلاحیت دادگاه دیگری باشد یا دادگاه صلاحیت‌دار تشکیل نشود.
- صلاحیت دادگاه انقلاب: رسیدگی به جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، محاربه یا افساد فی‌الارض، توهین به مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری، توطئه علیه کشور یا اقدام مسلحانه و ترور، تخریب موسسات با هدف مقابله با نظام، جرم جاسوسی به نفع اجانب، جرائم مرتبط با قاچاق و مواد مخدر، دعاوی مرتبط با اصل ۴۹ قانون اساسی.
- صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان: جرائم مرتبط به افراد کم‌تر از ۱۸ سال اعم از بالغ یا نابالغ به شرط آن‌که دادگاه در حوزه قضایی تشکیل شده باشد.
- صلاحیت دادگاه نظامی: جرائم مرتبط با وظایف خاص نظامی، انتظامی، اعضا نیروهای مسلح و سپاه پاسداران به‌جز جرائم عمومی یا جرائمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب می‌شوند.
مدت زمان رسیدگی و صدور رای دادگاه کیفری
مدت زمان رسیدگی و صدور رای دادگاه کیفری به طور معمول تحت‌‌تاثیر پیچیدگی‌های پرونده و زمان مورد نیاز برای بررسی شواهد و مدارک، همچنین ابهامات تفسیر قوانین و مقررات مربوط با موضوع قرار می‌گیرد.
از طرفی ممکن است در یک بازه زمانی خاص، میزان شکایات و حجم کاری دادگاه بیشتر باشد و با توجه به محدودیت منابع انسانی در مراجع قضایی، پرونده به مراتب طولانی‌تر شود.
گاهی نیز نقص در شواهد و مستندات پرونده به خصوص در جرائم کیفری سنگین مانند مواردی که به سلب حیات یا قطع عضو یا حبس ابد منتهی می‌شوند، باعث به تاخیر افتادن مدت زمان رسیدگی و صدور رای می‌شود.
البته اشتباهات و کاستی‌های سیستمی هم بر این زمان تاثیرگذار است؛ اما در کل می‌توانیم به طور میانگین و مطابق با بخشنامه سازمان دادگستری، زمان رسیدگی به شکایات کیفری و حقوقی را به قرار زیر بدانیم:
- دادگاه کیفری یک: ۲۲۴ روز
- دادگاه کیفری دو: ۷۹ روز
- دادگاه‌های بخش: ۷۰ روز
- دادگاه‌های انقلاب: ۸۶ روز
- دادگاه‌های تجدیدنظر: ۹۰ روز
- دادسرای عمومی انقلاب: ۴۶ روز
- دادگاه‌های حقوقی: ۱۰۴ روز
تعداد جلسات دادگاه کیفری
جلسات دادگاه کیفری بسته به پیچیدگی پرونده، نوع جرم، تحقیقات و شواهد موجود ممکن است یک یا چند جلسه باشد. در برخی پرونده‌های ساده که جرم ثابت شده و شواهد کافی موجود است، رای دادگاه‌های کیفری در یک جلسه و بعد از اعلام ختم دادرسی صادر می‌شود؛ در غیر این صورت قاضی در یک هفته موظف به صدور رای است.
گاهی هم ممکن است پیچیدگی‌های پرونده، بررسی شواهد و مدارک، قوانین مربوط به هر پرونده و ابهامات موجود، همچنین تعداد پرونده‌ها و حجم کاری دادگاه، رسیدگی به پرونده را به تاخیر بیندازد. با این حال می‌توان برای رسیدگی به پرونده‌هایی که نیاز به برگزاری جلسات بیشتری دارند به طور میانگین، بازه زمانی ۲ تا ۳ ماه را در نظر بگیریم.
فرق دادگاه کیفری و جزایی
دادگاه کیفری و جزایی تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ در واقع در تقسیم‌بندی کلی نظام حقوقی کشور، دادگاه‌ها به ۳ گروه دادگاه حقوقی، کیفری (جزایی) و خانواده تقسیم می‌شوند.
منظور از دادگاه کیفری یا جزایی، مراجع قضایی است که به دعاوی و جرائم با موضوعیت کیفری مشخص شده در قانون، رسیدگی می‌کنند؛ بنابراین دادگاه کیفری و جزایی، یک دادگاه بوده و در اصطلاح حقوقی و در آیین دادرسی، تفاوتی با یکدیگر ندارند و هر ۲ دادگاه به جرائم کیفری می‌پردازند.
نکات حقوقی مهم دادگاه کیفری
افراد زیادی گاهی خواسته و گاهی نیز ناخواسته ممکن است به صورت عمدی مرتکب جرم شوند و این امر می‌تواند عواقبی را برای مجرم به دنبال داشته باشد.
در نظام حقوقی کشور، جرائم در مراجع قضایی مختلف رسیدگی می‌شوند؛ به همین دلیل آشنایی با نوع جرم و صلاحیت دادگاه‌ها، اهمیت بسیاری دارد؛ بنابراین در این قسمت نکات حقوقی مهم دادگاه کیفری را یادآوری می‌کنیم تا به آگاه‌سازی بیشتر شما کمک کرده باشیم:
- زمانی که جرمی رخ دهد و باعث ضرر و زیان به دیگری شود در گروه جرائم کیفری قرار می‌گیرد و باید در دادگاه‌های کیفری رسیدگی شود.
- بیشتر جرائم کیفری در دادگاه کیفری ۲ رسیدگی می‌شوند؛ مگر این‌که در حوزه صلاحیت دادگاهی دیگر باشد.
- در صورت اعتراض به رای صادره از دادگاه‌های کیفری، متهم می‌تواند درخواست خود را در دادگاه تجدیدنظر مطرح کند.
- در صورت زندانی بودن فرد و اعتراض به رای دادگاه، ثبت درخواست وی در دفتر زندان انجام می‌گیرد و رسیدی حاوی اطلاعات درج شده به او تقدیم می‌شود. بعد از آن دادگاه تجدیدنظر زندان یا استان، درخواست را به دادگاه صادرکننده برای رسیدگی ارجاع می‌دهد.
- در صورتی که در صلاحیت رسیدگی به جرائم در دادگاه‌های کیفری اختلافی وجود داشته باشد، پرونده به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود تا رای مبتنی بر انتخاب دادگاه صالح صادر شود.
- یکی از پیشنهادات برای اشخاص درگیر با دعاوی در دادگاه کیفری کمک گرفتن از وکلای متخصص و بهترین وکیل تهران است. این افراد با تسلط بر پیچیدگی‌های قوانین و مقررات و با دقت در طرح دعوا و ارائه مستندات، بهتر می‌توانند رویه‌های قضایی را طی کرده و بهترین نتیجه را رقم زنند. همچنین در صورت اعتراض در دیگر مراجع قضایی کشور به عنوان یک راهنما و همراه، کمک بزرگی به حساب می‌آیند.
دادگاه کیفری از مراجع قضایی تاثیرگذار بر احساس امنیت و نظم عمومی در جامعه است؛ چرا که تمامی جرائم کیفری و غیرقانونی که مستحق مجازات است در این نهاد رسیدگی می‌شود.
ما در این صفحه از دادپایا سعی کردیم شما را با انواع دادگاه‌های کیفری و صلاحیت آن‌ها برای رسیدگی به این جرائم آشنا کنیم. همچنین از مدت زمان رسیدگی و صدور رای و تعداد جلسات تقریبی این مراجع سخن گفتیم.
ضمن این‌که اطلاعاتی از نکات مهم حقوقی این دادگاه‌ها را هم در اختیار شما قرار دادیم تا بدانید در مواجهه با پرونده‌ها و دعاوی کیفری چه باید کرد. امیدواریم این مطالب شما کمک کرده باشد.
