دیوان عدالت اداری چیست؟
دیوان عدالت اداری به عنوان زیرمجموعه قوه قضاییه، یکی از مراجع اختصاصی قضایی شناخته می‌شود که حافظ حقوق شهروندان و ناظر بر اجرای اصول قانونی در مراجع و واحدهای دولتی است.
این سازمان به تبعیت از شورای دولتی فرانسه پیش‌بینی و بر اصل ۱۷۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی تشکیل شده است. هدف اصلی این نهاد رسیدگی به شکایت، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به دولت است تا به احقاق حق شهروندان کمک کرده و از تضییع حقوق آن‌ها جلوگیری کند.
به عبارتی می‌توان دیوان عدالت اداری را یکی از مهم‌ترین نهادهای نظارتی در اجرای صحیح قوانین در دستگاه‌های دولتی و اجرایی و پیگیر شکایات شهروندان از آن‌ها دانست.
بیشتر دعاوی مطروحه علیه مامورین، آیین‌نامه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی با توجه بر اصول و قواعد حاکم بر دعاوی اداری در این مرجع رسیدگی می‌شوند. این سازمان در شهر تهران مستقر است و در مراکز استان‌ها نیز شعب و دفاتری برای ثبت شکایت و پیگیری مرسوله پستی دارد.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
وظایف دیوان عدالت اداری چیست؟
دیوان عدالت اداری وظایف متعددی به عهده دارد؛ از نظارت بر سلامت اداری در دولت گرفته تا احقاق حق و حفاظت از حقوق شهروندان که همگی برگرفته از حفظ اصول عدالت است. با این حال می‌توانیم به صورت کلی وظایف این دیوان را در موارد زیر خلاصه کنیم:
- حل و فصل اختلافات: یکی از اصلی‌ترین وظایف این سازمان، حل‌وفصل اختلافات و شکایات علیه تصمیمات، اعمال دولتی و اداری، مقررات و اجرای قوانین است.
- نظارت بر قوانین و اعمال اداری: این نهاد برای رعایت قوانین می‌تواند در صورت نقض اصول قانونی توسط دولت یا نهادهای دولتی، وارد عمل شده و تصمیماتی را اتخاذ کند.
- ارتقاء شفافیت و عدالت: دیوان عدالت اداری با ارتقاء شفافیت دولت به احقاق حق شهروندان کمک می‌کند و باعث تضمین عدالت می‌شود.
- تقویت نظام اداری: دیوان به طور موثر به بهبود نظام اداری کشور کمک می‌کند و با نظارت بر عملکرد دولتی، باعث بهینه‌سازی اصول اداری می‌شود.
- تضمین حقوق شهروندی: مهم‌ترین وظیفه دیوان، پیگیری شکایت و حق شهروندان و جلوگیری از تضییع حقوق آن‌ها است.
- ارائه تصمیمات عدالت‌محور: از دیگر وظایف این سازمان، ارائه تصمیمات عادلانه بر اساس مفاد قانونی میان مردم و دولت است تا اختلافات به حداقل برسند.
وظایف دیوان عدالت اداری از جهت هیئت عمومی
ماده ۱۲ قانون تشکیلات این سازمان، وظایف هیئت عمومی دیوان عدالت اداری را مشخص کرده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از مقررات و آیین‌نامه‌های دولتی: رسیدگی به شکایات و اعتراضات از آیین‌نامه‌های دولتی یا مقررات شهرداری و موسسات عمومی (غیردولتی) از وظایف دیوان است. اگر مقررات با شرع و قانون مغایرت داشته باشد یا در صلاحیت مرجع مربوطه نباشد، امکان طرح شکایت در این مرجع وجود دارد.
- صدور رای وحدت رویه: چنان‌چه در یک موضوع مشابه آراء متفاوت و متعددی وجود داشته باشد، هیئت عمومی دیوان این مسئله را بررسی و برای حل اختلاف، رای وحدت رویه صادر می‌کند.
- صدور رای ایجاد رویه: از دیگر وظایف هیئت عمومی دیوان، صدور رای ایجاد رویه برای یک موضوع واحدی است که آراء مشابهی از شعب دیوان دارد.
وظایف دیوان عدالت اداری در زمینه شعب
وظایف دیوان عدالت اداری و اختیارات شعب در ماده ۱۰ قانون تشکیلات این مرجع مشخص شده‌اند. این وظایف به طور کلی شامل رسیدگی به شکایات و تظلمات مردم از نهادهای دولتی، نظارت بر اجرای صحیح قوانین در مراجع اجرایی و کنترل مقررات و تصمیمات اداری است.
این نهاد با بررسی موضوع، درخواست یا شکایت وارده، آن را با قانون انطباق و رسیدگی‌های لازم را انجام می‌دهد. قضات دیوان در خصوص انطباق قوانین نمی‌توانند مبنا را مصلحت‌اندیشی برای کشور در نظر بگیرند و باید روح قانون اساسی و اصول آن را ملاک قرار دهند.
موارد اختیارات و صلاحیت دیوان عدالت اداری چیست؟
ماده ۱۰ قانون تشکیلات دیوان به وظایف، صلاحیت‌ها و اختیارات این مرجع اشاره کرده که همگی حکایت از نظارت بر اجرای صحیح قوانین در نهادها و حمایت از حقوق شهروندان دارد. از صلاحیت و اختیارات شعب دیوان عدالت اداری می‌توان موارد زیر را نام برد:
- رسیدگی به شکایات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از اقدامات و تصمیمات ماموران و واحدهای دولتی: یکی از اختیارات دیوان، رسیدگی به دعاوی و شکایات اشخاص حقوقی خصوصی از واحدهای دولتی مثل وزارتخانه‌ها و دیگر موسسات دولتی است. همچین اقدامات شهرداری‌ها و سازمان تامین اجتماعی و شکایت از ماموران این نهادها نیز در این سازمان طرح و رسیدگی می‌شوند.
- رسیدگی به شکایات و اعتراضات نسبت به آراء مراجع شبه‌قضایی: مراجع شبه‌قضایی (غیرقضایی) گروهی از نهادهای زیرمجموعه قوه مجریه مانند هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری یا کمیسیون‌ها هستند. رسیدگی به رای صادره از این مراجع یا شکایات میان شهروندان و دولت در این خصوص که فقط به صورت شکلی و جهت بررسی نقض قوانین و مقررات انجام می‌گیرد در حوزه اختیارات دیوان است.
- رسیدگی به شکایات قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و شکایات استخدامی علیه دولت: از دیگر صلاحیت‌های این نهاد، پیگیری و رسیدگی به شکایات و اعتراضات استخدامی از مراجع عمومی و دولتی است.
ساختار تشکیلات دیوان عدالت اداری
در رأس ساختار تشکیلات دیوان عدالت اداری بالاترین مقام آن به عنوان رئیس دیوان از سوی رئیس قوه قضاییه منصوب می‌شود که مدیریت و نظارت بر تمامی امور سازمان را بر عهده دارد؛ اما در ادامه ساختار تشکیلات این مرجع را می‌توان متشکل از موارد زیر دانست:
- شعب دیوان: شعب بدوی و شعب تجدیدنظر که صلاحیت رسیدگی به دعاوی شهروندان علیه دولت را دارند از دیگر زیرشاخه‌های ساختار تشکیلات دیوان هستند.
- هیئت عمومی دیوان: این هیئت بررسی، تصمیم‌گیری و رسیدگی در خصوص مقررات دولتی مغایر با قانون و شرع یا خارج از صلاحیت قوه مجریه و درخواست ابطال مصوبات یا آیین‌نامه‌های مغایر با قانون را به عهده دارد.
- هیئت تخصصی دیوان: این هیئت بررسی‌ها و رسیدگی‌های ابتدایی هر آن‌چه در صلاحیت هیئت عمومی است را انجام می‌دهد.
- دفاتر استانی دیوان: در ساختار این تشکیلات برای تسهیل دسترسی مردم در هر استان، دفاتری جهت دریافت و ارسال شکایات، پذیرش و ثبت دادخواست‌های شهروندان وجود دارد.
اعضا دیوان عدالت اداری
اعضا دیوان عدالت اداری شامل گروهی از رؤسا، معاونین، قضات و مستشاران هستند که توسط رئیس قوه قضاییه منصوب می‌شوند. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان اعضا اصلی این سازمان را به قرار زیر معرفی کرد:
- هیئت عمومی دیوان: شامل رؤسا، معاونین قضایی، رؤسای هیئت‌های تخصصی، رؤسای شعب بدوی، رؤسا و مستشاران شعب تجدیدنظر
- هیئت تخصصی دیوان: متشکل از ۱۵ نفر از قضات دیوان
- واحد اجرای احکام: شامل دادرس اجرای احکام و مدیران
- شعب بدوی دیوان: متشکل از رئیس یا دادرس علی‌البدل
- شعب تجدیدنظر: شامل یک رئیس و ۲ مستشار
- تشکیلات قضایی و اداری: شامل معاونین تخصصی
- قضات دیوان: به انتخاب رئیس قوه قضاییه
دیوان عدالت اداری چند شعبه دارد؟
دیوان عدالت اداری مرکزی در تهران مستقر است؛ اما ۵۰ شعبه بدوی ۱۰ شعبه تجدیدنظر و ۳ شعبه تشخیص به پرونده‌ها با موضوع مواد ۱۶ و ۱۸ قانون سابق دیوان برای رسیدگی در سراسر کشور دارد. همچنین طبق ماده ۶ قانون دیوان مصوبه ۱۳۹۲ دفاتر اداری یا استانی در محل دادگستری یا دفاتر بازرسی کل کشور در هر مرکز استان وجود دارد.
نحوه شکایت به دیوان عدالت اداری
در حال حاضر نحوه شکایت در دیوان عدالت اداری به صورت الکترونیک و با ثبت نام در سامانه ثنا (عدل ایران) انجام می‌گیرد. شاکی باید با تنظیم دادخواست و با شرح دقیق دلایل، اعتراض و موارد نقض قانون و تصریح خواسته‌های خود، وارد سامانه شده و بعد از احراز هویت آن را به ثبت برساند.
همراه با دادخواست، ارائه مدارک لازم و مرتبط با پرونده به اثبات ادعای شاکی کمک می‌کند. همچنین خواهان باید برای ثبت شکایت، هزینه‌های دادرسی مطابق با تعرفه‌های مصوبه را پرداخت کند. با ثبت شکایت و پرداخت هزینه‌ها، پرونده به دیوان ارجاع و در کوتاه‌ترین زمان رسیدگی می‌شود. به یاد داشته باشید که استفاده از مشاوره و تجربیات بهترین وکیل دیوان عدالت اداری به شما کمک بسیاری خواهد کرد.
دیوان عدالت اداری کجاست؟
ساختمان اصلی دیوان عدالت اداری در تهران، پایتخت کشور قرار دارد؛ اما برای راحتی حال شهروندان در مراکز استان‌ها، شعبه‌ای از دادگستری به این مرجع اختصاص داده شده و دفاتری نیز برای ثبت شکایات و پیگیری مرسوله‌های پستی وجود دارد. آدرس دقیق این مرجع و کد پستی آن در تهران به قرار زیر است:
- دیوان عدالت اداری در تهران: شهرک غرب، بزرگراه شهید ستاری، خیابان شهید مخبری، نبش تقاطع ایران زمین، ساختمان دیوان
- کد پستی دیوان عدالت اداری تهران: ۱۴۴۵۶۶۹۹۹۸
دیوان عدالت اداری مرجع قضایی است یا غیرقضایی؟
با توجه به این‌که دیوان عدالت اداری زیر نظر قوه قضاییه تشکیل شده و اختیار کامل قضایی دارد، آراء آن لازم‌الاجرا است و این نهاد مرجعی قضایی شناخته می‌شود. به طور کلی دعاوی یا در مراجع قضایی دادگستری یا در مراجع غیرقضایی (شبه‌قضایی) رسیدگی می‌شوند.
نهادهایی که زیرمجموعه قوه مجریه هستند، مانند هیئت رسیدگی به تخلفات اداری یا کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری، جزو مراجع شبه‌قضایی محسوب می‌شوند؛ بنابراین با نگاهی به جایگاه قانونی و نحوه رسیدگی به پرونده‌ها، می‌توان این دیوان را یک نهاد قضایی دانست.
نکات حقوقی مهم ماده ۴۳
در ماده ۴۳ قانون تشکیلات دیوان عدالت اداری مشخص شده که هر یک از طرفین در دعوای مطروحه می‌توانند از طرف این سازمان برای توضیحات دعوت شوند و چنان‌چه شکایت از ادارات و واحدهای ذکر شده در ماده ۱۰ قانون تشکیلات باشد، طرف شکایت باید نماینده‌ای را به این نهاد معرفی کند. در ادامه مهم‌ترین نکات حقوقی ماده ۴۳ که در قالب تبصره در قوانین تشکیلات این سازمان وجود دارند را آورده‌ایم:
- تبصره ۱: اگر شاکی بعد از ابلاغ در سازمان حضور پیدا نکند یا دادخواست اولیه و لایحه دفاعی بدون توضیحات ماهوی ممکن نباشد، قرار ابطال دادخواست صادر می‌شود.
- تبصره ۲: چنان‌چه طرف شکایت بدون عذر موجه در سازمان حضور پیدا نکند، شعبه امکان جلب و انفصال موقت از خدمات دولتی به مدت یک ماه تا یک سال را دارد.
- تبصره ۳: عدم معرفی نماینده توسط طرف شکایت یا عدم حضور در مهلت اعلام شده، موجب انفصال موقت از خدمات دولتی از ۲ ماه تا یک سال می‌شود.
بهترین پیشنهاد برای افراد برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری و احقاق حق آن‌ها، کمک گرفتن از وکلای متخصص در این حوزه است. این افراد با آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به این سازمان می‌توانند مدافع حقوق شما در مقابل دولت باشند.
جهت مشاوره تخصصی تماس بگیرید
دیوان عدالت اداری یک نهاد قضایی در نظام حقوقی کشور است که وظیفه رسیدگی به شکایات مردم نسبت به دولت را به عهده دارد؛ به همین دلیل آگاهی از ساختار و تشکیلات این سازمان و چگونگی طرح شکایت در این مرجع، برای شهروندان بسیار اهمیت دارد.
ما در این صفحه از دادپایا سعی کردیم تمامی اطلاعات در خصوص اختیارات، ساختار تشکیلات، وظایف و صلاحیت‌های این نهاد را در اختیار شما قرار دهیم. همچنین چگونگی نحوه شکایت در دیوان را نیز توضیح دادیم. در انتها نیز نکات حقوقی مهم ماده ۴۳ را شفاف‌سازی کردیم. امیدواریم این مطالب به شما کمک کرده باشد.