اصل ۴۹ قانون اساسی
بر اساس اصل ۴۹ قانون اساسی، دولت مکلف است تا سرمایه ناشی از فعالیتهای غیرقانونی و نامشروع مانند سرقت، غصب، کسب درآمد از طریق قمار، رشوه، ربا، اختلاس، سوء استفاده از معاملات دولتی، موقوفات و قراردادهای ثبت شده، دایر کردن مراکز فساد، فروش زمینها و تصرفات غیرقانونی، را شناسایی کرده و به صاحب حق بازگرداند.
در صورتی که صاحب حق مشخص نباشد، این اموال باید به خزانه عمومی واریز شود. اجرای این حکم باید با تحقیق و بررسی کامل و با تأیید مرجع شرعی از سوی دولت انجام گیرد.
علاوه بر این، قوانین دیگری نیز برای اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیدند. این قوانین شامل :
- قانون مربوط به اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی در رابطه با ثروتهای ناشی از احتکار، گرانفروشی و قاچاق کالا و ارز و …
- تمدید مجدد مدت زمان معین شده
- قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی.
- قانون الزام دولت به تهیه لایحهای برای اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی طی چهار ماه.
در نتیجه، دادگاههای ویژه مربوط به اصل ۴۹ قانون اساسی تشکیل شدند تا وضعیت مصادیق این اصل را مشخص کرده و اموال باقیمانده از آنها را بررسی نمایند. همچنین این دادگاهها وظیفه بررسی و صدور حکم در مورد اموال افرادی را دارند که در فرمانهای صادره از سوی مقام معظم رهبری و امام خمینی ذکر شدهاند.
تفسیر اصل ۴۹ قانون اساسی
اصل ۴۹ قانون اساسی، به واضح ترین شکل ممکن وظایف دولت را در بررسی و بازیابی دارایی که از طریق روشهای غیرقانونی بدست آمده را تعیین مینماید. این اصل دارای انواع متعددی از تخلفات میباشد و دولت وظیفه دارد تا با تحقیق و ارزیابی صحیح، این اموال و سرمایهها را شناسایی نماید و به صاحب اصلی آنان واگذار کند.
در صورتی که صاحبان حقی این اموال شناسایی نشده باشند و اموال وقف شده هیچ صاحبی را نداشته باشد، این دارایی باید به خزانه عمومی واریز شود.
بنابراین، علاوه بر تامین منافع جامعه، شفافیت موضوع و فرآیند قانونی آن نیز تضمین خواهد شد. اجرا شدن دقیق این مصوبه، ملزم به تایید مراجع شرعی میباشد و در این صورت، اطمینان حاصل میشود که روند بازگرداندن سرمایه با رعایت نمودن کلیه اصول قانونی انجام میگردد.
به این منظور میتوان گفت که تلاش برای جلوگیری از بروز فعالیتهای غیرقانونی، از اصلیترین اهداف دولت محسوب میشود. این بند قانونی، علاوه بر فراهم نمودن حقوق و دارایی اشخاص، به بهبود و ارتقاء حوزه اقتصادی کمک میکند.
صلاحیتها و اختیارات شعبه اصل ۴۹
طبق این ماده، برای اجرای اصل چهل و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در مراکز استانها و شهرستان های ضروری، شعباتی از دادگاه انقلاب جهت رسیدگی به دعاوی مطرح شده و اثبات شرعی آنها تشکیل میشود.
این دادگاههای ویژه با هدف رسیدگی به موارد مربوط به اصل ۴۹ و صدور حکم درباره اموال باقی مانده از آنها به صورت شعب ویژه ای در دادگاه انقلاب شناخته میشوند.
بر اساس این ماده، دادستان موظف است به صورت مستقیم نسبت به اموال و دارایی افرادی مانند کارمندان ساواک، اعضای تشکیلات فراماسونری، وزرا و معاونین رژیم سابق، استانداران، سفراء، رؤسای کل بانک مرکزی و مدیران کل بانکهای خصوصی و دولتی، مدیران عامل سازمانهای دولتی، مدیران کل ثبت اسناد و املاک و اوقاف و رؤسای گمرک در رژیم گذشته، نمایندگان مجالس سابق، نظامیان ارتش و ژاندارمری و شهربانی و جانشینان آنها در رژیم گذشته، افراد دایرکننده اماکن فساد و کسانی که اراضی موات را به فروش یا تصرف درآوردهاند، رسیدگی کند.
بنابراین، دادگاههای ویژه تشکیل شده طبق اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تنها به دعاوی موضوع این اصل رسیدگی میکنند؛ این دعاوی در قانون نحوه اجرای اصل چهل و نهم مشخص شدهاند.
اختیارات این دادگاهها در چارچوب قانون مزبور اعمال میشود و دادگاه ویژه اصل ۴۹ صلاحیت رسیدگی به سایر دعاوی را ندارد. شایان ذکر است که صلاحیت این دادگاهها باید با تحقیق دقیق و اثبات شرعی اعمال شود تا حقوق افراد در مقابل مصادره اشتباهی اموال آنها حفظ شود.
انواع احکام صادره توسط شعبه اصل ۴۹
احکام صادره اصل ۴۹، شامل انواع مختلفی هستند و به طور کلی به سه دسته زیر تقسیم میشود.
احکام تملیکی
احکام تملیکی یکی از اصلیترین قراردادها در حقوق است که هدف اصلی آن انتقال مالکیت است. به بیان دیگر، این احکام با هدف انتقال مالکیت امضا میشوند و منجر به انتقال یک یا چند مال مشخص از مالکیت یک شخص به دیگری میشوند.
از آنجا که این نوع عقود اهمیت بسیاری دارند، قانونگذار شرایط و مقررات خاصی را برای تنظیم و امضای آنها مقرر کرده است و تنها در صورت تبعیت از این قوانین معتبر خواهند بود.
در قرارداد تملیکی، مالی از مالکیت یک فرد خارج شده و به مالکیت شخص دیگری درمیآید. به عبارتی دیگر، اصلیترین پیامد چنین قراردادهایی انتقال مالکیت است. هرچند عقود تملیکی ممکن است دارای تعهداتی دیگر نیز باشند، مانند الزام یکی از طرفین به تحویل مال به طرف دیگر، اما هدف اصلی این قراردادها همواره انتقال مالکیت مال است.
همچنین، عقد تملیکی ممکن است به صورت موقت یا دائمی تنظیم شود. اگر در این باره ابهامی دارید، پیشنهاد میکنیم از مشاوره وکیل ملکی در تهران گروه حقوقی دادپایا استفاده نمایید.
احکام مصادره
مصادره دو کاربرد اصلی دارد؛ یکی به معنای ضبط اموال فردی به طور اجباری و دیگری به معنای جریمه. همچنین میتواند به ضبط داراییهای فردی اشاره کند که به دلیل فعالیتهای خلاف قانون یا دزدی کسب شدهاند.
در حقوق، طبق ماده ۲۱۴ قانون مجازات اسلامی مشخص شده است که اگر مجرمی با ارتکاب جرم اموالی را به دست آورده باشد، در صورت وجود آن اموال باید همانها و در صورت عدم وجود مشابه آنها یا معادل قیمتشان به صاحب اصلی برگردانده شود تا از مسئولیت خسارت وارده رهایی یابد.
در تمامی مواردی که فرد با استفاده از ابزارهایی مثل مهر، اسلحه یا خودرو، ارتکاب یا تسهیل جرمی را موجب شود و از طریق آن جرم بهطور مستقیم سودی بهدست آورد، قاضی پس از بررسی موضوع و تأیید جرم، بدون نیاز به طرح شکایت حقوقی یا کیفری جدید، در همان حکم به عنوان مجازات تکمیلی و علاوه بر مجازات اصلی مانند حبس، اموال تأثیرگذار در ارتکاب جرم را بهنفع دولت ضبط یا مصادره میکند.
احکام ناظر بر حق سرپرستی تعلق خمس
در تمامی مواردی که حکم بر بیگناهی فرد درگیر پرونده صادر میشود، تعیین شده است که اموال پس از پرداخت حق سرپرستی و حق خمس به او بازگردانده شود. حق سرپرستی بر اساس ضوابط تعیینشده پیشین محاسبه میگردد و میزان خمس نیز معادل یک پنجم ارزش اموال ارزیابی میشود و سپس دارایی به او تحویل داده خواهد شد.
قابل ذکر است که یک باب خانه مسکونی متعارف از پرداخت حق سرپرستی و خمس مستثنی است. در این فرایند، حق سرپرستی اولویت بر پرداخت خمس دارد؛ بدین معنا که ابتدا حق سرپرستی نهاد مرتبط (بسته به نوع سرپرستی، عملی یا غیرعملی) محاسبه و سپس خمس اموال دریافت میشود.
اگر در مورد اموالی که به حرام آلودهاند مقرر شود که دو بار خمس پرداخت گردد، مجموع دو خمس ۳۶ درصد کل دارایی خواهد بود. به این شکل که ابتدا یک پنج از کل دارایی (معادل ۲۰ درصد) محاسبه میشود و سپس از ۸۰ درصد باقیمانده، یک پنج دیگر محاسبه میگردد که در مجموع ۳۶ درصد را شامل میشود.
نحوه درخواست تجدید نظرخواهی از آرای اصل ۴۹
هم اکنون، درخواست بازبینی حکم دادگاه تنها از طریق ارائه دادخواست تجدید نظر به دادگاه قابل انجام است. این دادخواست باید بر روی برگهای چاپی مخصوص تهیه شود. طبق ماده ۳۴۱، در دادخواست تجدید نظر باید موارد مشخصی ارائه گردد. برخی از این موارد عبارتند از :
- نشانی محل سکونت، نام فرد و دیگر اطلاعات مرتبط با تجدید کننده
- حکمی یا قراری که درمورد آن تجدید نظر درخواست شده است.
- دادگاهی که رأی را صادر کرده است.
- دلایل تجدید نظرخواهی
طبق ماده ۳۴۲ اگر دادخواست دهنده دارای سمتهایی مانند وصایت، ولایت، وکالت یا مدیریت شرکت باشد، باید نسخه ای از مدرک اثبات کننده این سمت را به دادخواست پیوست کند. دادخواست تجدید نظر و ضمائم آن باید در دو نسخه تهیه شوند و اگر طرفین بیشتری دخیل باشند، به تعداد طرفین به علاوه یک نسخه اضافی تهیه شود.
نمونه دادخواست اصل ۴۹
شکایت یکی از راههای ارائه مسائل به مراجع قضائی است که میتواند به صورت کتبی یا شفاهی انجام شود. دادخواست به عنوان یک ابزار رسمی برای پیگیری حق، از طریق ارجاع به دادگاهها مطرح میشود. ارائه دادخواست کتبی معمولاً با استفاده از برگه ای به نام برگ دادخواست صورت میپذیرد.
در این مطلب، درمورد اصل ۴۹ قانون اساسی، تفسیر و نحوه اجرای آن سخن گفتیم و نکات مهمی را در اختیارتان قرار دادیم. امیدواریم که ارائه این مطالب برای شما مفید باشد. در صورتی که نیاز به مشاوره و توضیحات بیشتری داشتید میتوانید به بهترین وکیل تهران از گروه حقوقی دادپایا مراجعه نمایید.
