حضانت فرزند دختر
در مواقعی که اختلافات خانوادگی به اوج می‌رسند، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها وضعیت فرزندان است؛ به خصوص دختران که از منظر عاطفی، تربیتی و امنیت روانی نیازمند حمایت و مراقبت دوچندان هستند.
به همین دلیل قانون‌گذار مسئله حضانت فرزند دختر را از فرزند پسر متمایز کرده و با توجه به سن و مصلحت او، این وظیفه را بر عهده پدر یا مادر یا شخص صلاحیت‌دار دیگری می‌سپارد.
در همین راستا در نظام حقوقی ایران حضانت فرزند دختر علاوه‌بر حق والدین، یک تکلیف شرعی و قانونی با هدف حمایت از مصلحت او در نظر گرفته می‌شود. همچنین این وظیفه تنها به معنای نگهداری فرزند نیست؛ بلکه تمامی مسائل تربیتی و مراقبت‌های روحی، روانی و دیگر نیازهای اساسی او را در بر می‌گیرد.
در این خصوص ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی ایران حضانت فرزند دختر را تا سن ۷ سالگی با مادر و از سن ۷ تا ۹ سالگی، یعنی سن بلوغ بر عهده پدر می‌داند. بعد از سن بلوغ شرعی نیز فرزند، خود تصمیم‌گیرنده است که با کدام یک از والدین زندگی کند.
البته این قانون کلی هم برای فرزند دختر و هم پسر تعیین شده و بعد از سن بلوغ، موضوع دیگر مشمول حضانت به مفهوم حقوقی نمی‌شود؛ بلکه سرپرستی جایگزین آن می‌شود. در ادامه دقیق‌تر به تشریح حضانت دختر در سنین مختلف می‌پردازیم.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاینارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
حضانت فرزند دختر طبق قانون جدید
با استناد به ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، اولویت حضانت فرزند تا ۷ سالگی با مادر است؛ مگر این‌که به تشخیص دادگاه صلاحیت این مسئولیت را نداشته باشد. همچنین با توجه به همین قانون از سن ۷ سالگی تا سن بلوغ، حق حضانت برای پدر در نظر گرفته می‌شود؛ مگر در شرایطی که اختلافی رخ دهد و دادگاه بنابر مصلحت طفل، تصمیم دیگری بگیرد.
در قانون جدید حضانت دختر علاوه‌بر تاکید حق و تکلیف حضانت بر والدین، قانون‌گذار اشاره دارد که هیچ یک از آن‌ها نمی‌توانند این حق را از دیگری سلب کنند یا مانع از آن شوند.
حضانت دائم فرزند دختر
حضانت دائم یا تام‌الاختیار به این معنا است که یکی از والدین یا شخص صلاحیت‌دار دیگری به صورت مستمر و تا پایان سن قانونی حضانت، مسئول نگهداری و تربیت فرزند باشد.
این وضعیت طی یک توافق‌نامه با توافق والدین، امکان‌پذیر است و دادگاه نیز این امر را می‌پذیرد. البته مسئله مصلحت فرزند ارجحیت دارد. در صورت عدم صلاحیت والد عهده‌دار حضانت، دادگاه به حکم قانون این مسئولیت را از او سلب می‌کند.
از طرفی حضانت فرزند دختر بعد از فوت یکی از والدین به والد زنده سپرده می‌شود. همچنین در شرایطی که پدر و مادر هر ۲ در قید حیات نباشند، جد پدری می‌تواند حضانت دائم را به عهده گیرد.
در مواردی نیز وصی فرزند این امکان را دارد تا عهده‌دار این مسئولیت باشد. البته تمامی شرایط مخصوص به حضانت دائم به شرط صلاحیت مسئول حضانت و مصلحت فرزند است. تضاد با این موضوعات می‌تواند موجبات سلب حضانت دائم را فراهم کند.
حق حضانت فرزند دختر با کیست؟
با توجه به قوانین وضع شده، حق حضانت فرزند دختر بسته به سن او و شرایط قانونی با والدین است. مطابق با ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی در صورت طلاق یا جدایی والدین، این مسئولیت تا سن ۷ سالگی با مادر و پس از آن تا رسیدن به سن بلوغ شرعی با پدر است. البته این یک قانون کلی است و دادگاه در هر سنی می‌تواند با استناد به عدم صلاحیت یکی از والدین، حضانت را به دیگری بسپارد.
همچنین مطابق با قانون، دختر بعد از رسیدن به سن ۹ سال تمام قمری، یعنی بلوغ شرعی از دیدگاه فقهی و قانونی از شمول حضانت خارج شده و اختیار انتخاب دارد.
در این سن فرزند، خود تصمیم می‌گیرد که با کدام یک از والدین زندگی کند. ضمن این‌که با استناد به ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی در شرایط خاص و با وجود عدم صلاحیت والدین، دادگاه می‌تواند از آن‌ها سلب حضانت کرده و این وظیفه را به شخص ثالث صلاحیت‌دار دیگری انتقال دهد.
شرایط حضانت فرزند دختر
گرفتن حضانت فرزند دختر علاوه‌بر قوانین وضع شده در خصوص سن فرزند و تقدم والدین، منوط به شرایط تعیین شده دیگر برای مسئول حضانت است؛ یعنی پدر، مادر یا شخص دیگری که قرار است حضانت به او واگذار شود، باید تمامی شروط زیر را دارا باشد:
- عقل و شعور: مسئول حضانت فرزندان باید قوه تعقل و تمییز داشته باشد. شخصی که دچار جنون یا دیوانگی باشد یا از قوای عقلی سالمی برخوردار نباشد از حضانت محروم است.
- بلوغ: مسئول حضانت باید به سن قانونی بلوغ رسیده باشد. این امر به دلیل لزوم توانایی فکری و جسمی، اهلیت استیفا در اموال و رسیدن به قوه تمییز خوب از بد است.
- توانایی عملی: عهده‌دار حضانت فرزند دختر باید از لحاظ جسمانی، رفتاری و روانی توانایی مراقبت از فرزند را داشته و بتواند امور و احتیاجات او را رفع کند.
- شایستگی اخلاقی: صلاحیت اخلاقی از دیگر معیارها و شرایط تعیین‌کننده حضانت است. قانون‌گذار به صراحت انحطاط اخلاقی مسئول حضانت یا عدم مراقبت صحیح از فرزند را دلیلی بر سلب حضانت از وی می‌داند.
- اسلام: به موجب ماده ۱۳۹۲ قانون مدنی مربوط به وصی از دیگر شروط مسئول حضانت، مسلمان بودن او است. بنابراین کافر شدن موجبات سلب حضانت و از بین بردن این حق را فراهم می‌کند.
- عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار: ابتلا به بیماری‌های مسری یا واگیردار از دیگر مواردی است که موجب سلب حضانت می‌شود.
- عدم ازدواج مجدد مادر: ازدواج مجدد مادر مطابق با ماده ۱۱۷۰ می‌تواند موجب سلب حضانت شود. البته این قانون با تغییراتی مواجه شده و در صورتی که ازدواج مجدد به مصلحت فرزند آسیب نرساند، حق حضانت را از بین نمی‌برد.
شرایط حضانت فرزند دختر توسط مادر
گرفتن حضانت فرزند دختر توسط مادر بعد از سن ۷ سالگی، تنها در شرایط خاص امکان‌پذیر است. در ابتدا این‌که مادر باید واجد شرایط باشد؛ یعنی مجنون نبوده، فساد یا انحطاط اخلاقی نداشته و به بیماری روانی مبتلا نباشد.
همچنین ازدواج مجدد نکرده باشد؛ البته به موجب ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده، این امر باعث سلب یا مانعی برای حضانت نمی‌شود و تصمیم‌گیری آن به عهده دادگاه و بر اساس مصلحت کودک است.
از طرفی تا سن ۷ سالگی و در شرایطی که پدر فوت کرده باشد، این حضانت طبق قوانین بر عهده مادر است؛ اما اگر مادر بعد از این سن که قانون‌گذار اولویت این مسئولیت را با پدر می‌داند، قصد گرفتن حضانت فرزند را دارد یا باید با پدر توافق کند یا بتواند عدم صلاحیت او را در دادگاه به اثبات برساند.
سن حضانت فرزند دختر
حضانت فرزند دختر بر اساس قوانین و با هدف حفظ مصلحت طفل و تقسیم مسئولیت بین والدین، مقرر شده است. قانون‌گذار در این راستا همواره علایق و نیازهای عاطفی و تربیتی کودک را نیز مدنظر قرار می‌دهد. در این قسمت دقیق‌تر به بررسی حضانت دختر در سنین مختلف می‌پردازیم.
حضانت فرزند دختر تا ۷ سالگی
طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی حضانت فرزند دختر تا پایان سن ۷ سالگی با مادر است؛ به‌جز موارد خاص مرتبط با ماده ۱۱۷۳ مربوط به عدم صلاحیت مادر مانند اعتیاد یا بیماری‌های روانی، این قانون به طور مطلق اجرا می‌شود. چراکه جدا کردن طفل از مادر در این سن، تاثیرات منفی جبران‌ناپذیری بر رشد جسمی و روانی او دارد. البته همواره حق ملاقات پدر محفوظ است.
حضانت فرزند دختر از ۷ تا ۹ سالگی
بعد از سن ۷ سالگی حضانت فرزند دختر به پدر منتقل می‌شود؛ مگر در شرایطی که دادگاه به دلیل عدم صلاحیت پدر یا به خاطر مصلحت فرزند، حضانت را به مادر یا شخص ثالث واجد صلاحیت دیگری واگذار کند.
حضانت فرزند دختر بعد از ۹ سالگی (سن بلوغ)
نظام حقوقی ایران سن بلوغ شرعی برای دختران را ۹ سال تمام قمری اعلام کرده است؛ به این معنا که در این سن، دختر بالغ می‌شود و می‌تواند درباره محل زندگی خود، انتخاب داشته باشد. با وجود این‌که حضانت رسمی پدر بعد از ۹ سالگی تمام می‌شود و فرزند خود تصمیم‌گیرنده است؛ اما این موضوع به معنای پایان حضانت برای پدر یا مادر نیست.
بعد از سن بلوغ هم از نظر حقوقی، والدین هم‌چنان به نگهداری از فرزند دختر ادامه می‌دهند. به طور معمول از بعد از سن ۹ سالگی تا سن ۱۸ سالگی هم اولویت حضانت با پدر است؛ اما این امر نیز مطلق نبوده و در صورتی که به مصلحت فرزند نباشد، دادگاه حضانت را به مادر یا شخص صلاحیت‌دار دیگری واگذار می‌کند.
حضانت فرزند دختر از ۱۸ سالگی به بعد
بعد از سن ۱۸ سالگی دیگر مسئله حضانت مطرح نیست. با رسیدن به این سن، فرزند دختر از نظر قانونی یک بزرگسال شناخته می‌شود و در تصمیم‌گیری‌ها حق استقلال هم دارد.
در این مرحله دختر خود می‌تواند تصمیم بگیرد که به صورت مستقل زندگی جداگانه‌ای داشته باشد یا با یکی از والدین ادامه دهد. دادگاه نیز تصمیم دختر با سن قانونی را به رسمیت می‌شناسد.
نحوه گرفتن حضانت فرزند دختر از پدر توسط مادر
در صورتی که حضانت فرزند دختر طبق قانون به پدر سپرده شده باشد، مادر می‌تواند با طرح دادخواست رسمی به دادگاه خانواده و اثبات عدم صلاحیت پدر، تقاضای انتقال حضانت را مطرح کند. البته برای تقاضای واگذاری حضانت باید دلایل مستند و نشان‌دهنده عدم صلاحیت پدر مانند سوءرفتار، اعتیاد، بیماری‌های خطرناک یا هر نوع رفتار مغایر با مصلحت طفل ارائه دهد.
همچنین می‌تواند از دادگاه درخواست بررسی وضعیت فعلی فرزند را داشته باشد تا به استناد گزارش کارشناسی یا مددکاری بتواند عدم صلاحیت پدر را به اثبات برساند.
با طرح دعوا و ثبت در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می‌شود. بعد از آن، دادگاه با بررسی ادله، گزارش‌های کارشناسی و مددکاری در صورت احراز عدم صلاحیت پدر، حضانت را به مادر واگذار می‌کند.
نمونه دادخواست حضانت فرزند دختر
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
مدارک لازم برای گرفتن حضانت دختر
گرفتن حضانت فرزند دختر باید با ارائه دادخواست به همراه مدارک و مستندات قانونی نشان‌دهنده احراز صلاحیت یا عدم صلاحیت طرف مقابل باشد. برای درخواست حضانت، نیازی به صدور حکم طلاق نیست و اثبات زندگی جداگانه پدر و مادر کفایت می‌کند؛ اما از مهم‌ترین مدارک لازم در این خصوص می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی)
- سند ازدواج یا سند طلاق یا مدارک نشان‌دهنده زندگی جداگانه
- شهادت شهود و مطلعین
- گواهی پزشکی قانونی (در صورت در خطر بودن سلامت فرزند)
- درخواست تحقیقات محلی
- مدارک اثبات‌کننده عدم صلاحیت طرف مقابل
- گواهی کارشناسی یا مددکار اجتماعی جهت تشخیص تخطی طرف مقابل
مرجع قضایی صالح برای گرفتن حضانت دختر
مرجع قضایی صالح برای رسیدگی به دعاوی حضانت فرزند دختر مطابق با ماده ۴ قانون حمایت خانواده، دادگاه خانواده است. به طور معمول این دعاوی بعد از ثبت به یکی از دادگاه‌های محل اقامت خوانده ارجاع می‌شوند. بنابراین پدر یا مادر یا سایر اشخاص ذی‌نفع که قصد گرفتن حضانت دختر را دارند، باید دادگاه خانواده را مرجع طرح دعوا و ثبت دادخواست خود قرار دهند.
حضانت فرزند دختر در صورت ازدواج مجدد مادر
با وجود این‌که ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی ازدواج مجدد مادر را موجب سلب حق حضانت از او می‌داند؛ اما این امر به صورت مطلق نیست. در واقع قانون‌گذار در ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده به مصلحت فرزند اشاره کرده و ازدواج مادر را تنها در صورتی مانع حضانت می‌داند که خلاف مصلحت طفل باشد.
بنابراین با توجه به الزام دادگاه و مقامات اجرایی بر مصلحت فرزند، حضانت مادر حتی در صورت ازدواج مجدد منوط به مصلحت طفل است. در این شرایط مادر می‌تواند صلاحیت خود و همسرش را در دادگاه اثبات کرده و با استناد به ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده، عهده‌دار حضانت فرزند خود باشد؛ در غیر این صورت و با احراز عدم صلاحیت مادر در صورت ازدواج مجدد، دادگاه حضانت را به پدر واگذار می‌کند.
حضانت فرزند دختر در صورت فوت پدر
مطابق با ماده ۱۱۷۱ در صورت فوت پدر حضانت فرزند دختر به مادر واگذار می‌شود؛ مگر این‌که مادر صلاحیت این کار را نداشته باشد. در این شرایط افراد صلاحیت‌دار دیگر مانند جد پدری می‌توانند با اثبات عدم صلاحیت مادر، درخواست سلب حضانت از او کنند. البته ولایت قهری دختر بعد از فوت پدر به جد پدری منتقل می‌شود.
در صورت اختلاف میان مادر و ولی قهری یعنی جد پدری، دادگاه بر اساس مصلحت طفل برای حضانت تصمیم‌گیری می‌کند. همچنین سلب حضانت مادر تنها با دلایل کافی و مستند، امکان‌پذیر است. بنابراین بعد از فوت پدر، اصل بر انتقال حضانت به مادر است و تنها در صورت احراز عدم صلاحیت مادر، حضانت به جد پدری یا شخص صلاحیت‌دار دیگر منتقل می‌شود.
حضانت فرزند دختر بعد از فوت مادر
با توجه به این‌که در ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی اشاره شده که در صورت فوت یکی از والدین، حضانت طفل به والدی که در قید حیات است منتقل می‌شود، می‌توان گفت در صورت فوت مادر، حضانت بر عهده پدر است؛ چرا که پدر هم اولویت برای حضانت دارد و هم ولایت قهری فرزند به عهده او است؛ اما اگر والدین هر دو فوت کرده باشند یا والدی که در قید حیات است، صلاحیت نگهداری را نداشته باشد به موجب ماده ۱۱۷۳ حضانت به بستگان نزدیک صلاحیت‌دار مانند جد پدری یا شخص ثالث واجد شرایط دیگر، منتقل می‌شود.
حضانت فرزند دختر در طلاق
در صورت طلاق والدین حضانت فرزند دختر مطابق با ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی تا سن ۷ سالگی با مادر و از آن به بعد تا سن بلوغ با پدر است. همچنین بعد از آن نیز در صورتی که توافقی بین والدین وجود نداشته باشد، حضانت به عهده پدر قرار می‌گیرد.
با این حال چنان‌چه دادگاه تشخیص دهد که یکی از والدین صلاحیت نگهداری را ندارند، حضانت را به والد دیگر واگذار می‌کند. در تمامی دعاوی اصل بر رعایت مصلحت طفل و صلاحیت والد مسئول است.
نکات و توصیه‌های حقوقی مهم حضانت دختر
رعایت قوانین و نکات مهم حضانت علاوه‌بر حفظ حقوق فرزند، مانع از وقوع مشکلات قانونی می‌شود. از این‌رو در این قسمت مهم‌ترین توصیه‌ها در خصوص حضانت فرزند دختر و همچنین حضانت فرزند پسر را لیست کرده‌ایم تا قبل از هر اقدام شتاب‌زده و احساسی، آن‌ها را مدنظر قرار دهید:
- اولویت حضانت تا ۷ سالگی با مادر و از آن به بعد با پدر است؛ مگر مصلحت کودک چیز دیگری باشد.
- ازدواج مجدد مادر به خودی خود موجب سلب حضانت نمی‌شود؛ مگر این‌که به مصلحت فرزند آسیب برساند.
- در صورت فوت یکی از والدین، حضانت به دیگری منتقل می‌شود.
- در صورت عدم صلاحیت والد، دادگاه این وظیفه را به شخص ثالث صلاحیت‌دار دیگر از بستگان منتقل می‌کند.
- بهترین پیشنهاد برای والدین درگیر با موضوع حضانت فرزند دختر کمک گرفتن از وکلای متخصص در امور خانواده است. این افراد با آگاهی کامل از قوانین جاری می‌توانند پیگیری در دادگاه‌های خانواده را به بهترین شکل انجام دهند و تا به نتیجه رسیدن پرونده، همراه شما باشند. این‌گونه می‌توانید از تضییع حقوق خود و فرزندانتان پیشگیری کنید.
حضانت فرزند دختر از موضوعات با حساسیت غیرقابل انکاری است که تاثیر مستقیم بر زندگی و سرنوشت فرزند و حتی خود والدین دارد. به همین دلیل قانون‌گذار سعی کرده با در نظر گرفتن همه جوانب از تضییع حقوق آن‌ها جلوگیری کند و آسیب‌ها را به حداقل رساند. ما در این صفحه تلاش کردیم تمامی موضوعات و قوانین پیرامون حق حضانت، شرایط و نحوه گرفتن حضانت و مدارک لازم آن را بررسی کنیم.
در ادامه نیز ضمن معرفی مرجع قضایی صالح برای این دعاوی، شرایط حضانت را در صورت ازدواج مجدد مادر، فوت پدر، فوت مادر و در طلاق شرح دادیم. در پایان نیز مهم‌ترین نکات در این باره را با شما به اشتراک گذاشتیم. امیدواریم این مطالب از بهترین وکیل تهران به شما کمک کرده باشد.