جرم جعل امضا چیست؟
جرم جعل امضا از پیچیده‌ترین جرائم حقوقی و کیفری در نظام حقوقی ایران است که میتواند اثرات منفی گسترده‌ای برای افراد و جامعه داشته باشد. این جرم اغلب به منظور فریب دیگران و برای دستیابی به منفعت غیرمشروع انجام می‌گیرد.
در واقع جعل امضا به معنای ساختن یا تقلید از امضای فرد دیگری به طور غیرقانونی با سوءنیت و بدون رضایت یا اجازه او است. این عمل میتواند به اشکال مختلفی صورت گیرد و جعل‌کننده یا جاعل تلاش می‌کند تا خود را به‌جای دیگری جا زده و به اهداف خود دست یابد.
در قوانین مجازات اسلامی جعل امضا، ذیل جرائم جعل و تزویر قرار می‌گیرد و از مصادیق جعل اسناد شناخته می‌شود که این رفتار به عنوان عملی مجرمانه در قانون پیش‌بینی و برای آن مجازات تعیین شده است.
این جرم زمانی تحقق پیدا می‌کند که شخصی با سوءنیت و هدف سوءاستفاده بدون اجازه و خلاف واقع، امضای فرد دیگری را به نحوی جعل کند؛ از تغییر شکل گرفته تا تغییر محتوا که بتوان آن را به صاحب اصلی امضا نسبت داد. قانون مجازات اسلامی با هدف ایجاد اعتماد در معاملات و روابط اجتماعی و حفظ امنیت در جامعه، این عمل را جرم‌انگاری کرده و مجازات قاطعی برای آن در نظر گرفته است.
انواع جعل امضا در قانون
جرم جعل امضا بر اساس روش ارتکاب و نوع سندی که امضای آن جعل شده است در تقسیم‌بندی‌های متعددی قرار می‌گیرد؛ اما در نگاه اول می‌توان تقسیم‌بندی انواع جعل را به روش ساده و بدون استفاده از ابزارهای پیشرفته یا جعل دیجیتال و با استفاده از فناوری‌های به‌روز بدانیم. همچنین جعل اسناد رسمی و عادی یا جعل امضای اشخاص حقیقی و حقوقی و مقامات دولتی هر کدام در گروه‌های متفاوتی قرار می‌گیرند.
در نهایت اگر بخواهیم انواع جعل را در ۲ دسته کلی تقسیم کنیم در موارد زیر خلاصه می‌شوند:
- جعل امضا مادی: این نوع از جعل از طریق تغییرات فیزیکی مانند تغییر چهره امضا یا ساختن امضای جعلی به کمک ابزارهای مختلف، انجام می‌گیرد؛ مانند تغییر شکل یا تقلید از سبک امضا با استفاده از قلم یا نرم‌افزار.
- جعل امضا معنوی: این نوع از جعل امضا بدون تغییر مستقیم در شکل ظاهری آن است و بیشتر محتوای سند جعل می‌شود؛ مانند تغییر در تاریخ یا مبلغ سند یا اضافه و حذف کردن عبارات یا استفاده از اسناد جعلی.
روش‌های شناسایی جعل امضا
شناسایی جعل امضا یکی از مراحل رسیدگی در پرونده‌های کیفری و حقوقی مرتبط با جعل اسناد است که گاهی ممکن است چالش‌برانگیز باشد. در مواردی که جاعل، ناشی و تازه کار باشد به راحتی جعلی بودن امضا شناسایی می‌شود؛ اما در بسیاری از مواقع این جرم به طور حرفه‌ای انجام می‌گیرد. با این حال روش‌های مختلفی برای تشخیص اصالت امضا وجود دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روش فیزیکی با بررسی دقیق ویژگی‌های ظاهری امضا: در این روش امضای مشکوک توسط کارشناسان بررسی می‌شود تا نحوه نگارش، اندازه، زوایا، فشار وارده دست، سرعت حرکت قلم و دیگر موارد نگارشی و فنی، همگی با امضای اصلی مطابقت داده شود.
- روش مقایسه‌ای با مقایسه نمونه‌های اصلی امضا: در روش مقایسه‌ای، امضای ادعایی با امضای اصلی مقایسه می‌شود تا اصالت یا جعلی بودن آن محرز شده و جرم جعل امضا اثبات شود. به کمک کارشناس خط و امضا، جهت حرکت قلم یا دست، نوع مرکب خودکار یا قلم، تطبیق شکستگی‌های خط و تقدم یا تاخر امضا نسبت به نوشته و دیگر موارد با امضای اصلی، مطابقت داده و مقایسه می‌شوند.
- روش شیمیایی با استفاده از تکنیک‌های آزمایشگاهی مانند میکروسکوپ و اشعه ماوراءبنفش: این روش امکان خطاپذیری کم‌تری دارد و برای این کار از رنگ و جوهرهای مخصوص استفاده می‌شود. از طرفی پرتوهای نورانی برای اندازه‌گیری مقدار فشار روی کاغذ یا بررسی الیاف کاغذ مخدوش شده، همچنین تقدم و تاخر جوهر کمک می‌کند تا کارشناسان، امضای جعلی را تشخیص دهند.
مجازات جرم جعل امضا
مجازات جرم جعل امضا بسته به نوع سندی که امضای آن جعل شده، متفاوت است و شدت مجازات‌ها به ماهیت سند و وضعیت جاعل بستگی دارد. بر اساس مواد تعریف شده در قانون مجازات اسلامی با توجه به نوع جرم می‌توانیم مجازات‌ها را در گروه‌بندی‌های زیر قرار دهیم:
- مجازات جعل امضای اسناد رسمی در قانون: ماده ۵۳۳ قانون مجازات اسلامی به جرم جعل امضای اسناد رسمی اشاره می‌کند و برای اشخاصی که کارمند یا مسئول دولتی نیستند با اثبات جرم علاوه‌بر جبران خسارت، حبس از ۶ ماه تا ۳ سال یا ۱۶۵.۰۰۰.۰۰۰ تا ۸۲۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال جزای نقدی در نظر گرفته است.
- مجازات جعل امضای اسناد غیررسمی در قانون: مطابق با ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی شخصی که در نوشته یا اسناد غیررسمی با علم به این موضوع جعل یا تزویر کند، علاوه‌بر جبران خسارت وارده به مجازات حبس از ۳ ماه تا یک سال و جزای نقدی از ۸۲۵۰۰۰۰۰ تا ۳۳۰۰۰۰۰۰۰ ریال محکوم می‌شود.
- مجازات جعل امضای اسناد توسط کارمندان و مسئولین در قانون: بر اساس ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی که به کارمندان و مسئولان دولتی اختصاص دارد، چنان‌چه جعل یا تزویر در اجرای وظیفه در احکام، تقریرات، سجلات، اسناد، نوشته‌ها، دفاتر و دیگر اوراق رسمی صورت گیرد، علاوه‌بر مجازات‌های اداری، محرومیت‌ها و جبران خسارت وارده، مرتکب به حبس از ۱ تا ۵ سال یا پرداخت جزای نقدی از ۱۶۵۰۰۰۰۰۰ تا ۸۲۵۰۰۰۰۰۰ ریال محکوم خواهد شد.
مجازات جرم جعل امضای افراد عادی
ماده ۵۳۶ بخش تعزیرات به مجازات جرم جعل امضای افراد عادی می‌پردازد که بر اساس آن، جعل یا تزویر با علم به آن در اسناد و نوشته‌های غیررسمی را جرم می‌داند و مجرم را به جبران خسارت و حبس یا جریمه نقدی محکوم می‌کند.
طبق همین ماده قانونی مرتکب علاوه‌بر جبران خسارت وارده به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۳ تا ۱۲ میلیون ریال محکوم می‌شود. با این‌که جعل امضای اشخاص عادی در مقایسه با مقامات دولتی مجازات کم‌تری دارد؛ اما در صورت اثبات به‌جز افت اعتبار فرد میتواند مشکلات جدی‌تری مانند بطلان سند مجعول را نیز به دنبال داشته باشد.
مجازات جرم جعل امضای مقامات دولتی
مجازات جرم جعل امضا مقامات دولتی در ماده ۵۲۴ قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات تشریح شده است. طبق این ماده، مجازات جعل امضای رهبر یا روسای سه قوه (مقننه، مجریه، قضاییه) از ۳ تا ۱۵ سال حبس دارد. به عبارتی جعل امضای افرادی که سمت حاکمیت بالاتری دارند، جرم سنگین‌تری محسوب می‌شود و مجازات آن نیز بیشتر است؛ ضمن این‌که احتمال دارد اتهام تزویر یا سوءاستفاده از اطلاعات شخصی نیز بر مجازات آنها بیفزاید.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
مجازات جعل امضا در اسناد عادی
مجازات جرم جعل امضا در اسناد عادی که شامل نوشته‌ها و قراردادها بین اشخاص، بدون ثبت در دفاتر رسمی می‌شود به مراتب نسبت به اسناد رسمی کم‌تر است. این مجازات‌ها در مواد ۵۲۳ تا ۵۴۲ قانون مجازات اسلامی تشریح شده که قانون‌گذار مجازات حبس از ۳ ماه تا یک سال و پرداخت جزای نقدی از ۸۰ تا ۳۰۰ میلیون ریال را برای آن در نظر گرفته است.
مجازات جرم جعل امضا در بانک
مجازات جرم جعل امضا در بانک مطابق با ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی تعریف شده که شامل حبس و جزای نقدی می‌شود. بر اساس این ماده، اگر کسی در اسناد و نوشته‌های بانکی با علم به آن جعل یا تزویر کند، علاوه‌بر جبران خسارت وارده به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا به ۳ تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود؛ اما اگر جرم جعل امضا توسط کارمندان و مسئولین انجام گیرد، مطابق با ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ها شدت یافته و مرتکب به حبس از ۱ تا ۵ سال و پرداخت جزای نقدی از ۱۶۰۰۰۰۰۰ تا ۸۲۵۰۰۰۰۰۰ ریال محکوم می‌شود.
شکایت جعل امضا
شکایت برای جرم جعل امضا از آن جهت که هم جنبه عمومی و هم جنبه خصوصی دارد، مستلزم ضرر به شاکی است. البته جعل اسناد میتواند نظم عمومی جامعه را هم مختل کند؛ بنابراین افرادی که از جعل امضا ضرر دیده باشند، حق شکایت دارند و اگر دادستان یا مراجع قضایی به وقوع جرم پی ببرند، می‌توانند از منظر جنبه عمومی پیگیری کنند. طبق مقررات آیین دادرسی کیفری شخص ذی‌نفع که امضای او جعل شده میتواند علیه جاعل شکایت کیفری مطرح کند. مراحل ثبت این شکایت و پیگیری آن به قرار زیر است:
- ثبت نام در سامانه ثنا: اولین قدم برای طرح هر شکایتی مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت شکایت در سامانه ثنا است. در این شکایت باید مشخصات جاعل در صورت شناسایی، نوع سند مجعول و دیگر مدارک و ادله برای اثبات ادعا، ضمیمه دادخواست شوند.
- ارجاع پرونده به دادسرا: بعد از ثبت شکواییه، پرونده برای تحقیقات اولیه به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع می‌شود. در این مرحله در صورت احراز جعل و وقوع جرم، پرونده به دادگاه جهت رسیدگی ارجاع می‌شود.
- رسیدگی در دادگاه: با تکمیل تحقیقات و اثبات وقوع جرم جعل امضا، دادگاه به بررسی پرونده و مدارک ارائه شده می‌پردازد. در صورت نیاز هم کارشناس رسمی دادگستری برای تشخیص جعل امضا مداخله می‌کند. همچنین در جلسات دادرسی، دفاعیات طرفین شنیده می‌شود.
- صدور حکم: بعد از بررسی همه جوانب پرونده، دادگاه رای خود را صادر می‌کند. اگر جعل امضا ثابت شود، جاعل به جبران خسارت وارده و مجازات تعیین شده در قوانین (حبس یا جزای نقدی) محکوم می‌شود. البته این رای در صورت اعتراض، قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر است.
نمونه شکایت جعل امضا
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
روش اثبات جرم جعل امضا
اثبات جرم جعل امضا از فرایندهای حقوقی پیچیده‌ای است که به شواهد محکم، قانع‌کننده و مستندات قانونی نیاز دارد. در این خصوص از مهم‌ترین روش‌های اثبات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارائه کردن سند جعلی و نمونه‌های معتبر از سند اصلی به دادگاه تا امکان مقایسه وجود داشته باشد.
- اثبات از طریق کارشناس رسمی دادگستری که نظریه کارشناسی خط و امضا میتواند به اثبات جرم تا حد زیادی کمک کند.
- شهادت شهود به صورتی که شاهد جعل سند باشند نیز از دیگر مدارک و روش‌های اثبات جعل امضا است.
- قرائن مرتبط مانند پیامک، ایمیل، مکالمه تلفنی یا هر مدرک دیگری که در اقناع قاضی کمک‌کننده باشد.
مرجع رسیدگی به جرم جعل امضا
رسیدگی به جرم جعل امضا در ابتدا دادسرای عمومی یا انقلاب محل وقوع جرم است. این نهاد بعد از تحقیقات مقدماتی، چنان‌چه وقوع جعل و انتساب آن به شخص متهم محرز شود با صدور کیفرخواست و قرار جلب دادرسی، پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع می‌دهد. در ادامه نیز دادگاه مربوطه رسیدگی و رای خود را صادر می‌کند.
مرور زمان در جرم جعل امضا
فلسفه مرور زمان به مدت زمان تعیین شده در قانون اشاره می‌کند که فرد در این مدت اقدامات مجرمانه انجام نداده و پس از گذشت آن نمی‌توان اقدام به پیگیری کیفری و اجرای مجازات برای آن جرم کرد. در اصلاحات اخیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، جرم جعل امضا و استفاده از سند مجعول در اسناد عادی با مرور زمان، یک ساله قید شده است.
جرم جعل امضا درجه چند است؟
جرم جعل امضا بسته به نوع سند و شرایط آن مطابق با مواد ۱۰۵ و ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی به عنوان جرم تعزیری طبقه‌بندی می‌شود. بر همین اساس، اسناد مجعول عادی و رسمی درجه ۵ و ۶ هستند که مرور زمان اجرای مجازات آنها در جرائم درجه ۵ با انقضای ۱۰ سال و در جرائم درجه ۶ با انقضای ۷ سال تعریف شده است.
آیا جعل امضا قابل گذشت است؟
جرم جعل امضا به طور کلی قابل گذشت نیست؛ یعنی حتی با گذشت شاکی، تعقیب و اجرای مجازات ادامه پیدا می‌کند. اما با اصلاح ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی در مواردی که جعل در اسناد عادی و غیررسمی صورت گرفته باشد، این نوع از جرم قابل گذشت است؛ یعنی شروع و ادامه تعقیب رسیدگی و اجرای مجازات، منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت وی خواهد بود.
نکات حقوقی جرم جعل امضا
جرم جعل امضا از جرائمی است که علاوه‌بر ضررهای اقتصادی میتواند اعتبار افراد و اسناد را تحت‌تاثیر قرار دهد. به همین دلیل آشنایی با نکات مهم و قوانین در مورد این موضوع میتواند از بسیاری از سوءاستفاده‌های مالی و حقوقی جلوگیری کند. در این قسمت ما نکات حقوقی مهم مرتبط با جعل امضا را یادآوری می‌کنیم تا آنها را به خاطر بسپارید:
- جعل امضا در اسناد رسمی از آن جهت که بر امنیت عمومی و نظام حقوقی تاثیر می‌گذارد، مجازات‌های سنگین‌تری دارد.
- برای طرح دعوی جعل امضا، مهلت‌های قانونی وجود دارد که باید در اسرع وقت اقدام کنید.
- روند اثبات جعل امضا ممکن است به دلیل بررسی مدارک طولانی و پیچیده شود؛ به همین دلیل شکایت در این خصوص را می‌توانیم پروسه‌ای زمان‌بر بدانیم.
- با پیشرفت تکنولوژی جعل امضا به صورت دیجیتالی امکان‌پذیر شده و البته، مجازات‌های بیشتری را نیز به دنبال دارد.
- در خصوص موضوع جرم جعل امضا راهنمایی گرفتن از بهترین وکیل جعل اسناد تهران چه برای شاکی و چه متهم، کمک بزرگی محسوب می‌شود. این افراد با
- آشنایی دقیق به مقررات حقوقی و آیین دادرسی کیفری می‌توانند در زمینه جمع‌آوری شواهد، ارجاع به کارشناسی، دفاع از حقوق موکل و حتی در خصوص جبران خسارات از تجربه حقوقی خود استفاده کنند؛ بنابراین پیشنهاد به افراد درگیر با این موضوع، مشاوره یا انتخاب بهترین وکیل تهران است.
جرم جعل امضا در گروه جرائم سنگین در نظام حقوقی شناخته می‌شود که میتواند عواقب و مجازات‌های شدیدی به دنبال داشته باشد. به همین دلیل آشنایی با این جرم و مجازات‌های آن اهمیت بسیاری دارد. ما در این صفحه اطلاعات کاملی در خصوص انواع جعل امضا در قانون و روش‌های شناسایی آن در اختیار شما قرار دادیم. همچنین از مجازات‌های تعریف شده برای انواع جعل سخن گفتیم و به سوالات شما در خصوص شکایت، روش اثبات جرم، مرجع رسیدگی و مرور زمان در جعل امضا پاسخ دادیم. در انتها نیز نکات حقوقی این موضوع را یادآوری کردیم تا ابهامی باقی نماند. امیدواریم این مطالب به شما کمک کرده باشد.