اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر
وقتی دادگاه تجدید نظر رایی را صادر می‌کند، بسیاری افراد تصور دارند این پایان مسیر است و هیچ ابزار قانونی برای اعتراض یا بازنگری وجود ندارد. این در حالی است که در نظام حقوقی به جهت اعمال عدالت قضایی و ضرورت جبران احتمالی خطاهای دادرسی، امکان‌هایی برای اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر پیش‌بینی شده است.
در نظام دادرسی، اصل بر این است که رای قطعی به عنوان نتیجه نهایی دادرسی لازم‌الاجرا بوده و از نظر حقوقی معتبر و قابل اتکا شناخته می‌شود. با این حال، قانون‌گذار امکان اعتراض را فراهم کرده تا افراد بتوانند نسبت به آرای قطعی نیز اعتراض و آن را پیگیری کنند.
بر همین اساس، ماده ۸ قانون آیین دادرسی مدنی اعلام داشته که هیچ مقام رسمی، اداره دولتی یا سازمانی امکان تغییر رای قطعی را ندارد؛ مگر همان دادگاهی که رای و حکم را صادر کرده یا مراجع بالاتر که توسط قانون، معین شده باشد.
بنابراین پس از اعتراض به رای بدوی که از طریق تجدید نظرخواهی یا فرجام خواهی صورت می‌گیرد، رای قطعی دادگاه تجدید نظر تنها از طرق فوق‌العاده اعتراض به آرا قابل پیگیری است.
با این تفاسیر افراد برای بررسی امکان اعتراض به رای قطعی، باید امکان تغییر در حکم دادگاه را بررسی کرده و مطابق با یکی از طرق فوق‌العاده، اعتراض کنند که در ادامه جزئی‌تر به روش‌های این اعتراض می‌پردازیم.
روش‌های اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر
قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری برای ایجاد تعادل میان اصل قطعیت آرا و لزوم تحقق عدالت قضایی، روش‌هایی را در موارد خاص و با شرایط محدود برای اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر پیش‌بینی کرده است. هر کدام از این روش‌ها تنها در شرایط مشخصی قابل اعمال هستند که در این قسمت، تمامی این روش‌های اعتراض را بررسی می‌کنیم:
- واخواهی: واخواهی یکی از روش‌های اعتراض به رای است که در صورت صدور حکم غیابی به محکوم‌علیه اجازه می‌دهد به رای صادره اعتراض کند. در چنین شرایطی دادگاه صادر کننده رای، امکان تغییر رای قطعی را دارد. این رسیدگی از نوع بدوی است و دادگاه امکان عدول از رای قطعی پیشین خود را دارد.
- اعتراض شخص ثالث: اعتراض شخص ثالث یکی دیگر از طرق فوق‌العاده اعتراض به آرا است و در مواقعی که شخصی متوجه شود رای صادره به نحوی به حقوق او لطمه زده یا او را متضرر کرده، امکان اعتراض به دادگاه صادر کننده رای را دارد. این اعتراض از سوی فردی خارج از طرفین اصلی دعوا مطرح می‌شود.
- اعاده دادرسی: اعاده دادرسی از دیگر طرق فوق‌العاده اعتراض به رای قطعی با هدف بازنگری در آرا صادره است. دادگاهی که رای مورد درخواست اعتراض دادرسی را صادر کرده، می‌تواند حسب اعتراض رای قطعی خود را تغییر دهد. این اعتراض باید جهات قابل قبول برای اعاده دادرسی را داشته باشد. در صورت پذیرش، رسیدگی مجدد به دعوا انجام می‌شود.
- تصحیح و اصلاح رای: مطابق با ماده ۳۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه صادر کننده رای امکان تصحیح و اصلاح مندرجات حکم را دارد. این روش اعتراض برای اصلاح اشتباهات در ارقام، اعداد یا نگارش در نام طرفین یا سهو قلم یا دیگر اشتباهات آرا قطعی است که به ماهیت حکم، لطمه‌ای وارد نمی‌کند و فقط اشتباهات ظاهری اصلاح می‌شود.
- اعتراض به رای داور با استفاده از لایحه: با توجه به این‌که رای داور نیز مانند رای دادگاه، لازم‌الاجرا است در مواردی امکان اعتراض به رای داور وجود دارد. طبق ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی، طرفین این حق را دارند تا در مهلت مقرر شده به رای قطعی صادر شده از سوی داور اعتراض کنند. این روش با لایحه اعتراض به رای داور و با تقدیم به دادگاه صالح انجام می‌گیرد.
نحوه اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر
نحوه اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر تشریفات خاص و معینی دارد که در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری تصریح شده است. خلاف اعتراض به آرا بدوی که از طریق تجدید نظرخواهی یا فرجام خواهی انجام می‌گیرد، اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر از طریق روش‌هایی با وجود جهات قانونی، امکان‌پذیر است.
معترض به رای باید با انتخاب روش اعتراضی، دادخواست یا لایحه‌ای در چارچوب مقررات قانونی تنظیم کرده و آن را به مرجع صالح ارائه دهد. هر اعتراض ممکن است شرایط شکلی و ماهوی خاصی داشته باشد که بی‌توجهی به آن، منجر به رد اعتراض می‌شود. در ادامه مهم‌ترین روش‌های اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر را بررسی می‌کنیم:
- فرجام خواهی: فرجام خواهی خلاف شکایت اصلاح رای، واخواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث که در مرجع صادر کننده رای رسیدگی می‌شود در دیوان عالی کشور مطرح و دنبال می‌شود. در این روش اعتراضی، رای مورد درخواست فرجامی از لحاظ انطباق یا عدم انطباق با موازین شرعی و مقررات قانونی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. این اعتراض باید در مهلت مقرر شده ۲۰ روزه از تاریخ ابلاغ رای باشد و به ۲ شکل فرجام خواهی اصلی و فرجام تبعی قابل اعتراض است. در چنین شرایطی اگر رای اعتراضی مطابق با قوانین و دلایل موجود در پرونده باشد، دیوان عالی کشور ضمن تایید رای آن را به دادگاه صادر کننده رای اعاده می‌کند؛ اما اگر رای صادر شده فاقد صلاحیت یا اعتبار قانونی بوده یا مخالف شرع و مغایر قانون صادر شده باشد، دیوان عالی رای را نقض و برای رسیدگی مجدد به دادگاه هم‌عرض یا بالاتر ارجاع می‌کند.
- اعاده دادرسی: با این‌که همواره اصل بر این است که رای قطعی دادگاه‌ها اعتبار داشته و متزلزل نباشد؛ اما قانون‌گذار اعاده دادرسی را به عنوان یکی از طرق فوق‌العاده با هدف بازنگری در آرا صادره پیش‌بینی کرده است. در این روش اعتراضی، بار دیگر موضوع دعوا مورد رسیدگی قضایی قرار می‌گیرد و دادگاه از رای قطعی خود عدول می‌کند. البته اعتراض از طریق اعاده دادرسی به رای قطعی دادگاه تجدید نظر باید جهات اعاده دادرسی مقرر شده در قانون را داشته و به صورت شکلی و آشکار باشد. با این توضیح که این روش فقط نسبت به احکام است و شامل قرارها نمی‌شود. در چنین شرایطی، دادگاه صالح در مورد قبول یا رد درخواست اعتراض اعاده دادرسی، قرار لازم را صادر می‌کند و چنان‌چه درخواست قبول شود، موضوع مورد رسیدگی ماهوی قرار می‌گیرد. در رسیدگی‌های ماهوی، دادگاه به موضوع دعوا ورود کرده و مجدد آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
مرجع صالح رسیدگی به اعتراض رای قطعی دادگاه تجدید نظر
با توجه به تصریح قانون‌گذار در ماده ۸ قانون آیین دادرسی مدنی که هیچ دادگاهی امکان تغییر حکم یا جلوگیری از اجرای آن را ندارد؛ مگر دادگاه صادر کننده حکم یا مرجع بالاتر، میتوان مرجع صالح برای رسیدگی به اعتراض رای قطعی دادگاه تجدید نظر را همان دادگاه تجدید نظر صادر کننده رای دانست.
البته در فرجام خواهی، مرجع صالح برای رسیدگی دیوان عالی کشور است. علاوه‌بر این در برخی از امور کیفری مانند جرائم با مجازات اعدام، قطع عضو، قصاص نفس، حبس ابد و مصادره اموال، رای قطعی دادگاه تجدید نظر در صورت اعتراض به دیوان عالی کشور ارجاع می‌شود.
مهلت اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر
تمامی طرق اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر، مهلت قانونی دارند که عدم رعایت آن موجب سقوط حق اعتراض می‌شود. مهلت مقرر شده برای افراد داخل ایران ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای و برای افراد خارج از ایران ۲ ماه است. این مهلت‌ها برای آرا قطعی حضوری و غیابی تفاوتی ندارند و عدم رعایت آن باعث از بین رفتن شرط لازم برای ورود به رسیدگی مجدد و موجب تضییع حقوق قانونی طرفین می‌شود.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاینارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
هزینه اعتراض به رای دادگاه تجدید نظر
اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر به ویژه از طریق اعاده دادرسی، اعتراض ثالث یا واخواهی نیازمند پرداخت هزینه دادرسی است. مبلغ این هزینه با توجه به نوع دعوا حقوقی یا کیفری، ارزش خواسته و مرحله رسیدگی تعیین می‌شود.
بر این اساس اعتراض به رای تجدید نظر در دعاوی مالی حقوقی، ۵/۵ درصد ارزش محکوم‌به مقرر شده است که امکان اعسار برای افراد با عدم توانایی مالی نیز وجود دارد.
اگر فرد معترض در پرداخت هزینه دادرسی کوتاهی کند یا تمکن مالی نداشته و اعسار نیز اثبات نشود، امکان رد یا ابطال دادخواست اعتراض وجود دارد. در این خصوص، اعتراض به رای داور یا تصحیح رای، هزینه‌ای به نسبت پایین‌تر از هزینه‌های دادرسی دارد و حتی گاهی در خصوص تصحیح آرا نیازی به پرداخت هزینه نیست. البته در صورت برنده شدن معترض در پرونده، این هزینه‌ها قابل اخذ از مشتکی‌عنه یا خوانده است.
نمونه لایحه اعتراض به رای دادگاه تجدید نظر
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
نمونه رای قطعی دادگاه تجدید نظر
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
اعتراض به رای قطعی دادگاه بدوی
هرچند رای دادگاه بدوی ممکن است قطعی اعلام شود؛ اما این موضوع همیشه به معنای بسته بودن راه‌های اعتراض نیست. در برخی موارد، رای دادگاه بدوی به دلیل عدم تجدید نظرخواهی در مهلت مقرر، قطعی تلقی می‌شود؛ ولی امکان اعتراض از طریق تجدید نظرخواهی، فرجام خواهی یا از طرق فوق‌العاده مانند اعاده دادرسی و اعتراض شخص ثالث در مهلت مقرر وجود دارد.
در دعاوی کیفری، اعتراض به رای قطعی دادگاه بدوی چنان‌چه طبق ماده ۴۲۸ آیین دادرسی کیفری جزو آرا با مجازات‌های سنگین نباشد، امکان تجدید نظرخواهی با مهلت ۲۰ روزه از تاریخ ابلاغ رای در دادگاه تجدید نظر دارد.
در خصوص دعاوی حقوقی نیز مطابق با ماده ۳۳۱ آیین دادرسی مدنی، بسیاری از دعاوی قابلیت تجدید نظرخواهی در مهلت ۲۰ روزه از تاریخ ابلاغ رای را دارند؛ مگر این‌که طبق ماده ۳۶۸ رای پس از قطعیت، قابلیت فرجام خواهی در دیوان عالی کشور را داشته باشد.
نکات حقوقی اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر
اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر، اقدام حقوقی پیچیده‌ای است که باید مطابق با قانون و با وجود جهات قانونی باشد. بی‌توجهی به مهلت‌ها، مرجع صالح، نحوه تنظیم دادخواست یا لایحه و دلایل قانونی همگی می‌تواند منجر به رد یا عدم پذیرش اعتراض شود. به همین دلیل در این قسمت مهم‌ترین نکات حقوقی در فرایند اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر را به شما یادآوری می‌کنیم:
- اعتراض به آرا قطعی دادگاه تجدید نظر فقط در شرایط خاص مقرر شده در قانون انجام می‌گیرد.
- مهلت اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای، مقرر شده است.
- در بیشتر اعتراضات مرجع رسیدگی صالح، دادگاه تجدید نظر صادر کننده رای است.
- در مواردی مانند تصحیح رای، نیازی به دادخواست رسمی نیست و درخواست کفایت می‌کند.
- اگر رای تجدید نظرخواهی غیابی صادر و قطعی شده باشد، امکان اعتراض و واخواهی وجود دارد.
- اگر اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر پذیرفته شود و جهات قانونی را داشته باشد، رای قبلی نقض و رسیدگی مجدد انجام می‌شود.
قانون‌گذار همواره سعی داشته تا روش‌هایی را برای اصلاح اشتباهات و تحقق عدالت پیش‌بینی کند که آرا قطعی دادگاه تجدید نظر نیز از این قاعده مستثنی نیستند. ما در این صفحه سعی کردیم به طور کامل به مبحث اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر بپردازیم. از روش‌های اعتراض و نحوه آن سخن گفتیم؛ همچنین ضمن معرفی مرجع صالح رسیدگی در خصوص مهلت اعتراض، هزینه‌ها، اعتراض به رای قطعی دادگاه بدوی و دیگر نکات حقوقی در این باره نیز اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دادیم. امیدواریم که این مطالب از دادپایا رفع ابهام کرده و مفید واقع شده باشد.
