جرم جعل اسناد
جرم جعل اسناد یکی از جرایم رایج در جامعه است که با هدف فریب دیگران و کسب منافع نامشروع صورت میگیرد. جعل سند به معنای ایجاد تغییرات در یک سند یا ساختن یک سند جعلی است که بتواند به عنوان سند اصلی مورد استفاده قرار گیرد.
این جرم میتواند شامل تغییر در امضا، مهر، تاریخ، متن یا هر عنصر دیگری از سند باشد. انگیزههای افراد برای ارتکاب این جرم متنوع است و ممکن است شامل کلاهبرداری، اختلاس، جعل هویت و سایر جرایم مرتبط باشد.
جعل اسناد عواقب بسیار جدی در پی دارد. علاوه بر مجازاتهای قانونی، این جرم میتواند به اعتماد عمومی آسیب جدی وارد کند و روابط اجتماعی را تیره و تار کند. همچنین، قربانیان این جرم ممکن است متحمل خسارات مالی و معنوی زیادی شوند.
به همین دلیل، قانونگذاران برای مقابله با این جرم قوانین سختگیرانهای وضع کردهاند و دستگاه قضایی نیز با جدیت با این جرم برخورد میکند.
برای جلوگیری از وقوع این جرم، افراد باید در هنگام مواجهه با اسناد هوشیار باشند و از اصالت آنها اطمینان حاصل کنند. همچنین، آموزش عمومی در مورد خطرات جعل اسناد و روشهای تشخیص آن میتواند نقش مهمی در کاهش این جرم داشته باشد.
مصادیق جعل اسناد
به صورت کلی مصادیق جعل اسناد بسیار زیاد هستند و ما در ادامه به پرتکرارترین آنها اشاره میکنیم:
- ساخت مهر، نوشته و یا سند جعلی
- ایجاد تغییرات در سند رسمی یا برخی نوشتههای عادی به وسیله تراشیدن، الحاق متن یا خراشیدن و برخی موارد دیگر
- جعل هر نوع مدرک تحصیلی
- جعل انواع گواهیها از جمله گواهی پزشکی، گواهی خدمت سربازی و…
- شرکت در جلسات آزمون فرد دیگر
- جعل پول ملی یا هر نوع سند و اوراق بهادار
- جعل هر نوع حکم صادره از دادگاه
- جهل مهر، تمبر و علائم مجموعههای دولتی و غیر دولتی
- جعل دستخط و امضاء
انواع جعل سند
به صورت کلی جعل سند به دو دسته مادی و معنوی تقسیم میگردد که در ادامه در رابطه با هر یک از انواع جعل توضیحات مفیدتری ارائه دادیم:
جعل مادی
جعل مادی، نوعی جرم است که در آن فرد با اعمال تغییرات فیزیکی بر روی یک سند یا ایجاد یک سند کاملاً جدید، سعی در فریب دیگران دارد. این تغییرات میتواند شامل ایجاد مهر، امضا، یا نوشتهای جعلی، خراشیدن، تراشیدن، اضافه کردن یا حذف بخشهایی از سند باشد.
به عبارت سادهتر، هرگونه دستکاری مادی در یک سند که به قصد فریب انجام شود، جعل مادی محسوب میشود.
قانون مجازات اسلامی در ماده ۵۲۳ به طور مشخص به این موضوع پرداخته است. بر اساس این ماده، ساختن مهر، امضا و نوشته افراد رسمی یا غیر رسمی، و همچنین اعمال هرگونه تغییرات فیزیکی مانند خراشیدن، تراشیدن و… در اسناد، جرم جعل مادی محسوب میشود.
هدف از این قانون، حفظ اعتبار اسناد و جلوگیری از سوءاستفاده افرادی است که قصد دارند با جعل اسناد، حقوق دیگران را تضییع کنند.
جعل معنوی
جعل معنوی، نوعی از جعل است که در آن، سند از نظر ظاهری هیچگونه تغییری نمیکند و سالم به نظر میرسد. اما در عین حال، محتوای سند به گونهای دستکاری میشود که حقیقت در آن تحریف شده و اطلاعات نادرستی در آن جای میگیرد. به عبارت دیگر، جعل معنوی به معنای تغییر دادن معنای یک سند بدون ایجاد تغییر فیزیکی در آن است.
در جعل معنوی، فرد مرتکب جرم، با استفاده از مهارتهای نوشتاری یا ویرایشی، مطالب موجود در سند را تغییر میدهد، کلمات را جابهجا میکند، یا عبارات جدیدی را به آن اضافه میکند تا معنای اصلی سند را به کلی دگرگون کند. هدف از این کار معمولاً فریب دادن دیگران و کسب منافع نامشروع است.
تفاوت جعل معنوی و مادی
در پاسخ به این سوال که تفاوت جعل معنوی و مادی در چیست باید بگوییم در جعل مادی، فرد مرتکب جرم، با ایجاد تغییرات فیزیکی در سند مانند خراشیدن، تراشیدن، یا افزودن بخشهایی به سند، ظاهر سند را تغییر میدهد. در حالی که در جعل معنوی، هیچگونه تغییر فیزیکی در سند ایجاد نمیشود و تنها محتویات آن دستکاری میشود.
شرایط تحقق جرم جعل
برای اینکه جرم جعل محقق شود، شرایط خاصی باید وجود داشته باشد. که نخستین شرط، وجود ضرر بالقوه است. به عبارت سادهتر، برای اینکه جرم جعل محقق شود، لازم نیست حتما ضرر مادی و واقعی به کسی وارد شود. کافی است که عمل جعل، این پتانسیل را داشته باشد که به کسی زیان برساند. به این نوع زیان، ضرر بالقوه یا محتمل میگویند.
برای مثال، ساختن یک سند جعلی مالکیت، حتی اگر هنوز از آن استفاده نشده باشد، میتواند جرم جعل محسوب شود زیرا این سند پتانسیل دارد تا باعث ایجاد اختلاف و ضرر مالی برای مالک واقعی شود.
نکته مهم دیگر در مورد جرم جعل، نوع ضرری است که ممکن است ایجاد شود. برخلاف بسیاری از جرایم علیه اموال که معمولا با ضرر مالی همراه هستند، در جرم جعل، ضرر معنوی نیز میتواند وجود داشته باشد.
حال علاوهبر توضیحاتِ حقوقیِ مفیدی که دادیم، لازم است بدانید در شرایط زیر نیز جرم جعل محقق میگردد:
- موضوع این جرم باید مطابق مواردی که در قانون آمده باشد!
- جعل باید نسبت به مدارک رسمی و حقیقی اتفاق افتاده باشد و جعل یک سند جعلی، جعل محسوب نمیشود.
- جعل نسبت به اسناد کپی شده امکان پذیر نیست.
- چیزی که جعل میشود باید عوام را به اشتباه بیندازد
- قصد ضرر رساندن به دیگری و تقلب برای محقق شدن این جرم کافیست!
مجازات جرم جعل اسناد
مجازات جعل سند بسته به نوع سند (رسمی یا عادی)، میزان خسارت وارده و سایر عوامل قانونی متفاوت است. به طور کلی، مجازات جعل اسناد شامل حبس، جزای نقدی و جبران خسارت است. علاوه بر مجازاتهای اصلی، مرتکب جرم جعل ممکن است به سایر مجازاتهای تکمیلی نیز محکوم شود.
برای مثال، در برخی موارد، دادگاه ممکن است علاوه بر حبس و جزای نقدی، مرتکب را از اشتغال به برخی مشاغل خاص محروم کند یا او را مکلف به انتشار حکم محکومیت در یک یا چند روزنامه کند. هدف از این مجازاتهای تکمیلی، بازدارندگی از ارتکاب مجدد جرم و جبران بخشی از خسارات وارده به جامعه است.
حال در ادامه مجازات انواع مختلف جعل را نام میبریم و در رابطه با هر مورد توضیحاتی مفصل ارائه میدهیم.
مجازات جعل اسناد رسمی
جعل اسناد رسمی یکی از جرایم مهم در حقوق کیفری است که عواقب حقوقی و اجتماعی قابل توجهی دارد. این جرم به معنای ساختن یا تغییر دادن عمدی یک سند رسمی با هدف گمراه کردن دیگران است. اسناد رسمی شامل مدارکی مانند شناسنامه، گذرنامه، سند مالکیت، گواهی نامه و سایر اسنادی است که توسط مراجع رسمی صادر میشود.
قانون مجازات اسلامی برای این جرم مجازاتهای متعددی را در نظر گرفته است. مطابق ماده ۵۳۶ این قانون، افرادی که مرتکب جعل اسناد رسمی میشوند، علاوه بر تحمل حبس از شش ماه تا دو سال، به پرداخت جزای نقدی از سه تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهند شد.
اما اگر فرد مرتکب جرم جعل سند رسمی، کارمند یا مسئول دولتی باشد و این جرم را در حین انجام وظیفه مرتکب شود، مجازات سنگینتری در انتظار او خواهد بود. ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی برای این دسته از افراد، حبس از یک تا پنج سال و جزای نقدی را در نظر گرفته است.
لازم به ذکر است که مجازات جعل اسناد رسمی تنها به حبس و جزای نقدی محدود نمیشود. در بسیاری از موارد، فرد مرتکب علاوه بر مجازاتهای کیفری، باید خسارت وارده به زیاندیده را نیز جبران کند. همچنین، ممکن است فرد مرتکب از برخی حقوق اجتماعی خود مانند حق اشتغال در مشاغل دولتی محروم شود. به همین منظور پیشهاد میکنیم از مشاوره وکیل کیفری در تهران گروه حقوقی دادپایا بهرهمند شوید.
مجازات جعل اسناد عادی
مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی، شخصی که مرتکب جعل سند عادی شود، به حبس از سه ماه تا یک سال و جزای نقدی از سه تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد. همچنین، فرد مجرم موظف به جبران تمام خسارتهای وارده به زیاندیده میباشد.
همچنین برای افرادی که دارای موقعیت اجتماعی خاصی هستند، مانند کارمندان دولت یا اشخاصی که در موقعیتهای حساس قرار دارند، مجازات جعل سند عادی تشدید شده است. بر اساس قانون، این افراد در صورت ارتکاب چنین جرمی، به حبس از شش ماه تا سه سال و جزای نقدی تا ۱۸ میلیون ریال محکوم خواهند شد.
مجازات جعل سند عادی در قانون جدید
قانون جدید مجازات اسلامی با هدف مقابله با جرایم علیه اسناد و مدارک، مجازاتهای جدیدی را برای جعل اسناد عادی در نظر گرفته است. بر اساس این قانون، مرتکبین جعل اسناد عادی علاوه بر حبس و جزای نقدی، موظف به جبران تمام خسارتهای وارده به زیاندیده نیز میباشند.
همچنین، مجازات جعل اسناد عادی برای افرادی که دارای موقعیت اجتماعی خاصی هستند، مانند کارمندان دولت، تشدید شده است. با این حال، برای آگاهی دقیق از جزئیات مجازاتها و شرایط مختلف، توصیه میشود به متن کامل قانون مراجعه کرده یا با یک وکیل در تهران یا شهر محل سکونت خود که متخصص در این زمینه باشد مشورت نمایید.
مجازات عدم اثبات جعل
عدم اثبات جعل مجازات خاصی را در پی ندارد و در این باره چنانچه دادگاه پس از بررسی دقیق و کارشناسی، به این نتیجه برسد که سند ارائه شده اصل و معتبر است، قرار صحت و اصالت سند را صادر خواهد کرد. این قرار به منزله تأیید اصالت سند بوده و دادگاه بر اساس آن به صدور رأی نهایی اقدام خواهد نمود.
در صورتی که دادگاه نتواند اصالت سند را به طور قطع احراز نماید، آن را مجهول اعلام خواهد کرد. در این حالت، ادعایی که بر اساس آن سند مطرح شده است، به دلیل فقدان دلیل کافی، مردود شناخته میشود. همچنین، اگر دادگاه به این نتیجه برسد که سند ارائه شده جعلی است، به طور طبیعی ادعای مبتنی بر آن سند رد خواهد شد.
تاثیر رضایت شاکی در جرم جعل
جرم جعل، یکی از جرایم غیر قابل گذشت محسوب میشود. این بدان معناست که حتی اگر شاکی خصوصی از عمل مجرمانه جعل گذشت کند، تعقیب کیفری و مجازات مرتکب متوقف نخواهد شد. این امر به دلیل ماهیت عمومی جرم جعل است که نه تنها به حقوق فردی شاکی بلکه به نظم عمومی جامعه نیز آسیب میرساند.
قانونگذار با لحاظ این نکته که جعل اسناد میتواند عواقب بسیار جدی برای نظام حقوقی و اجتماعی داشته باشد، مجازاتهای سختی را برای مرتکبین این جرم در نظر گرفته است. بنابراین، رضایت شاکی در جرم جعل، هیچ تاثیری در کاهش یا حذف مجازات مرتکب نخواهد داشت.
حتی در مواردی که شاکی خصوصی از شکایت خود صرف نظر کند، دادستان به عنوان مدعی العموم میتواند به تعقیب قضایی جاعل ادامه دهد.
مرجع رسیدگی به جرایم جعل اسناد
برای رسیدگی به جرایم جعل اسناد شاکی باید به دادسرا مراجعه نماید و شکایت خود را در این مرجع ثبت نماید تا رسیدگی به این موضوع آغاز گردد.
آیا جرم جعل سند از جرایم قابل گذشت است؟
پیش از این گفتیم جرم جعل به طور کلی بهعنوان جرمی غیرقابل گذشت تلقی میشود. به این معنا که حتی اگر شخصی که مورد جعل قرار گرفته، از شکایت خود صرفنظر کند، تعقیب کیفری مرتکب ادامه دارد. این رویکرد، مبتنی بر اهمیت حفظ امنیت اسناد و مدارک و جلوگیری از گسترش جرایم جعل بود.
اما با گذشت زمان و تغییرات اجتماعی، این رویکرد نیز مورد بازبینی قرار گرفت! در این باره قانونگذار به این نتیجه رسید که در برخی موارد، الزام به تعقیب کیفری مرتکب جرم جعل، ممکن است منجر به تضییع حقوقِ فردی افراد شود.
به همین دلیل، مقرر شد که در مواردی که موضوع جعل، اسناد شخصی افراد باشد، جرم قابل گذشت محسوب شود. این بدان معناست که تنها شخصی که مستقیماً از عمل جعل متضرر شده است، میتواند علیه مرتکب شکایت کند و در صورت گذشت وی، تعقیب کیفری متوقف خواهد شد.
آیا مجازات جعل اسناد رسمی قابل تعلیق است؟
خیر این موضوع قابل تعلیق نخواهد بود و فردی که در پروسه جعل اسناد رسمی قرار گرفته و متهم به این موضوع است در صورت اثبات جرم مجازات خواهد شد!
آیا جعل اسناد رسمی شامل مرور زمان میشود؟
به صورت کلی باتوجه به اینکه جعل تنها در موارد بسیار خاص قابل گذشت است و به صورت کلی این جرم قابل گذشت نیست؛ این جرم شامل مرور زمان نیز نخواهد بود!
ما در مطالب این صفحه در رابطه با جرم جعل اسناد، انواع جعل و مجازات انواع جعل سخن گفتیم و اطلاعات مفیدی در این زمینه به شما عزیزان ارائه نمودیم و اینک در انتها به شما پیشنهاد میکنیم اگر به وکیل جعل اسناد در تهران نیاز دارید، با گروه حقوقی دادپایا همراه شوید!
