تامین خواسته چیست؟
در فرایند دادرسی مدنی، حفظ حقوق خواهان تا زمان صدور حکم قطعی همواره یکی از چالشهای مهم سیستم قضایی بوده است. در بسیاری از دعاوی به ویژه دعاوی مالی این نگرانی وجود دارد که خوانده پیش از صدور حکم یا در طول رسیدگی، اقدام به انتقال اموال خود به اشخاص ثالث، مخفی کردن دارایی یا از بین بردن آنها کند و در نهایت اجرای حکم با مشکل مواجه شود. به همین دلیل قانونگذار تامین خواسته را به عنوان روشی برای حمایت از حقوق احتمالی خواهان در نظر گرفته است.
تامین خواسته در لغت به معنای ایمن نگه داشتن چیزی است که مدعی از دادگاه تقاضا میکند و به خواهان این اجازه را میدهد که پیش از اثبات ادعای خود از دادگاه بخواهد تا نسبت به توقیف اموال خوانده اقدام کند.
بر این اساس طبق ماده ۱۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی، تامین خواسته از انواع امور اتفاقی به حساب میآید و به طور مشخص تعریف و شرایط آن تعیین شده است.
قانونگذار در این ماده قانونی توضیح داده که خواهان میتواند در هنگام تقدیم دادخواست یا در جریان رسیدگی، درخواست تامین خواسته را مطرح کند و دادگاه با محرز شدن شرایط مقرر قانونی، امکان صدور دستور توقیف اموال خوانده، اعم از منقول و غیرمنقول را دارد.
البته باید بدانید که تامین خواسته با تامین دلیل متفاوت است؛ در واقع این روش تا زمان صدور رای قطعی پابرجا میماند و به معنای محکومیت خوانده نیست و فقط از تضییع حقوق احتمالی خواهان جلوگیری میکند.
از این روش به ویژه در روابط تجاری، بانکی، معاملات ملکی و دیگر دعاوی مالی کمک میگیرند تا یک تضمین حقوقی برای خواهان باشد و مانع از فرار بدهکاران از اجرای تعهدات شود.
انواع تامین خواسته
در فرایند دادرسی بسته به نوع دعوا و شرایط طرفین، تامین خواسته میتواند اشکال مختلفی به خود بگیرد. در واقع با توجه به ماهیت دارایی خوانده یا موضوع دعوا از طریق تامین خواسته برای توقیف یا مسدود سازی اموال اقدام میشود تا خطر اتلاف یا جابهجایی دارایی از بین رود.
البته همواره شرایط خاصی برای تبدیل تامین وجود دارد. با این حال میتوانیم انواع تامین خواسته را به ۲ گروه کلی اموال منقول و اموال غیرمنقول تقسیمبندی کنیم در ادامه دقیقتر به تشریح آن میپردازیم:
- توقیف اموال منقول: یکی از رایجترین اشکال تامین خواسته، توقیف اموال منقول است که به اموالی گفته میشود که قابلیت جابهجایی از محلی به محل دیگر را دارند؛ مانند خودرو، اثاثیه منزل، کالاهای تجاری، موبایل و هر مالی که امکان جابهجایی بدون آسیب به آن وجود داشته باشد. با صدور دستور تامین از طریق اجرای احکام، فهرستی از اموال منقول تهیه و توقیف میشود.
- توقیف اموال غیرمنقول: اموال غیرمنقول به مواردی گفته میشود که ثابت است و امکان جابهجایی فیزیکی آن وجود ندارد؛ مانند زمین، ساختمان، مغازه یا هر چیزی که به زمین وصل باشد. در توقیف اموال غیرمنقول بعد از صدور دستور قضایی با توقیف ملک یا مال از امکان انجام هرگونه نقل و انتقال رسمی جلوگیری میشود.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاینارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
شرایط صدور تامین خواسته
بر اساس ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، صدور قرار تامین خواسته مستلزم وجود شرایطی است که تنها با رعایت آنها خواهان میتواند درخواست تامین دهد. در ادامه به تمامی شرایط مقرر شده اشاره میکنیم و به تشریح کامل آن میپردازیم:
- دعوا مستند به اسناد رسمی مانند سند ازدواج، چک، سفته یا دیگر اسناد رسمی باشد.
- خواسته خواهان در معرض تضییع یا تفریط باشد؛ به این معنا که احتمال ورود ضرر یا تضییع حق خواهان وجود داشته باشد؛ به طوری که عدم تامین خواسته، موجب تفریط یا اتلاف مورد مطالبه شود.
- خواسته در خصوص مواردی از قبیل اوراق تجاری واخواست شده مانند چک باشد که مطابق با قوانین جاری، دادگاه موظف به قبول درخواست تامین است.
- در شرایطی که خواهان خسارت احتمالی که ممکن است به خوانده یا طرف مقابل وارد شود را به صندوق دادگستری نقدی و یکجا واریز کند. در این بند قانونگذار تبصرهای با این توضیح دارد که تعیین میزان خسارت احتمالی با در نظر گرفتن میزان خواسته به نظر دادگاهی است که درخواست تامین را پذیرفته باشد.
نحوه اجرای تامین خواسته
برای درخواست تامین خواسته، خواهان باید با طرح دعوا اصلی درخواست تامین را نیز به دادگاه ارائه دهد. بیشک ارائه مستندات و دلایل کافی به دادگاه برای اقناع قاضی الزامی است. بعد از ارائه درخواست تامین در صورت وجود شرایط لازم، دادگاه میتواند قرار تامین خواسته را صادر کند.
دستور تامین شامل توقیف اموال منقول، غیرمنقول، مسدود کردن حساب بانکی یا دیگر اقدامات محدود کننده است. تنها اینکه طبق ماده ۱۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی، پذیرش درخواست تامین در صورتی است که میزان خواسته معلوم یا عین معین باشد؛ به عبارتی امکان بازداشت یا همان توقیف وجود داشته باشد.
اجرای تامین با توجه به قوانین اجرای احکام مدنی انجام میگیرد و نیازی به صدور اجراییه ندارد؛ تنها نکته اینکه اصل بر این است که قرار تامین بعد از ابلاغ، اجرا شود؛ اما مطابق با ماده ۱۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی، اجرای قبل از ابلاغ نیز ممکن است. یعنی زمانی که ابلاغ باعث تاخیر در اجرای قرار یا تضییع و تفریط خواسته خواهان شود، ابلاغ به خوانده انجام نمیگیرد.
با صدور قرار تامین، مدیر دفتر دادگاه یکی از مامورین اجرای احکام را موظف به اجرای حکم میکند و اقدامات لازم بدون تاخیر انجام میگیرد. در اجرای قرار تامین با درخواست خواهان، استعلامگیری از راهور، بانک مرکزی و اداره ثبت املاک، امکانپذیر است.
رد تامین خواسته به چه معناست؟
رد تامین خواسته به معنای عدم پذیرش درخواست خواهان برای صدور قرار تامین، توسط دادگاه است. این تصمیم به طور معمول زمانی اتخاذ میشود که یکی از شرایط قانونی مقرر در ماده ۱۰۸ آیین دادرسی مدنی فراهم نبوده یا دلایل ارائه شده از سوی خواهان کافی و اقناع کننده نباشد.
همچنین زمانی که خواهان نتواند وجود خطر تفریط یا اتلاف مال را اثبات کند یا دعوای اصلی خواهان در مدت مقرر شده ۱۰ روزه اقامه نشود، دادگاه میتواند درخواست تامین را رد کند. در چنین شرایطی حتی با وجود رد درخواست تامین خواسته، خواهان امکان اعتراض در مهلت قانونی در دادگاه تجدید نظر را دارد.
نمونه دادخواست تامین خواسته
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
نمونه دادخواست تامین خواسته فوری
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
تامین خواسته کیفری
مواد ۱۰۷ تا ۱۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری به موضوع قرار تامین خواسته کیفری پرداخته است. با استنباط از این قوانین تامین خواسته در دعاوی کیفری ناظر به جبران خسارت زیان دیده از جرم است. در چنین مواردی شخص زیان دیده میتواند در حین رسیدگی کیفری، تقاضای صدور قرار تامین خواسته داشته باشد.
دادگاه در این شرایط با احراز وجود دلایل کافی بر وقوع جرم و ورود ضرر به مدعی، میتواند جهت حفظ حقوق زیان دیده، دستور توقیف اموال متهم را صادر کند. همچنین در مواردی که ادعای سرقت، خیانت در امانت یا جرائم این چنینی مطرح است، اگر مالی که در مورد آن ادعا شده موجود باشد، امکان توقیف همان مال وجود دارد یا معادل بهای آن مال از اموال متهم توقیف میشود.
تامین خواسته مهریه
در دعاوی مربوط به مطالبه مهریه زوجه میتواند با استناد به ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور قرار تامین خواسته داشته باشد تا پیش از صدور حکم قطعی، اموال زوج توقیف شود.
در چنین شرایطی زوجه از طریق تقدیم دادخواست مطالبه مهریه و درخواست تامین خواسته به دادگاه خانواده میتواند اموال زوج را به طور موقت تا زمان صدور حکم توقیف کند تا زوج امکان نقل و انتقال یا فرار از دین را نداشته باشد.
برای این درخواست زوجه باید در فرایند دادرسی اموال زوج را معرفی کرده و بتواند توانایی مالی او را برای پرداخت مهریه در دادگاه به اثبات برساند. تامین خواسته مهریه از روشهای رواج پیدا کرده برای وصول مهریه است.
تامین خواسته چک
در دعاوی مربوط به مطالبه وجه چک، دارنده چک میتواند به موجب ماده ۱۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی از دادگاه تقاضای تامین خواسته چک را داشته باشد تا به اندازه مبلغ چک برگشتی از اموال بدهکار توقیف شود.
در این موارد دادگاه به منظور جلوگیری از فروش یا انتقال مال بدهکار به دیگران و برای اینکه موضوع بدهی در معرض تضییع قرار نگیرد با استناد به ماده ۱۰۸ همین قوانین با تقاضای توقیف اموال محکومعلیه از طرف خواهان، دستور توقیف اموال را میدهد.
تامین خواسته سفته
در دعاوی مربوط به مطالبه وجه سفته نیز طلبکار میتواند با استناد به سند تجاری سفته، درخواست صدور قرار تامین خواسته کند. در چنین مواقعی در صورتی که هنوز موعد طلب نرسیده با احتمال وجود تضییع حقوق مدعی، خواهان میتواند تقاضای تامین و توقیف اموال را داشته باشد.
دادگاه در چنین شرایطی با احتمال انتقال اموال یا مخفی کردن دارایی برای فرار از دین، توقیف اموال مدیون از طریق تامین خواسته را امکانپذیر میداند. علاوهبر این خواهان در صورت عدم وصول بدهی تا ۱۰ روز بعد از تاریخ مقرر شده، مهلت واخواست و انجام اقدامات قانونی برای تامین را دارد.
تامین خواسته توقیف خودرو
در مواردی که خواسته خواهان منتهی به توقیف خودرو شود یا زمانی که درخواست تامین خواسته توقیف خودرو مطرح شود با صدور حکم از طرف دادگاه، امکان نقل و انتقال قبل از صدور حکم نهایی از بین میرود.
خواهان میتواند با ارائه اسناد مالکیت و دلایل اثبات کننده خواسته خود از دادگاه تقاضای صدور قرار تامین داشته باشد. در چنین شرایطی با دستور توقیف خودرو با هماهنگی واحد اجرای احکام، مراحل توقیف انجام شده و مراتب در سامانه راهور ثبت میشود. اینگونه امکان معامله یا نقل و انتقال خودرو تا صدور رای نهایی از بین میرود.
تامین خواسته بعد از صدور رای بدوی
با وجود اینکه تامین خواسته پیش از صدور حکم صورت میگیرد؛ اما در برخی موارد خواهان میتواند حتی بعد از صدور رای بدوی و در فاصله زمانی تجدید نظرخواهی با استناد به ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست تامین خواسته داشته باشد.
این امر برای مواقعی پیشبینی شده که خواهان نگران باشد محکومعلیه در فاصله تجدید نظرخواهی و قطعیت حکم، اقدام به انتقال یا مخفی کردن اموال خود کند. با این تفاسیر در صورت احتمال تفریط یا فرار خوانده از اجرای رای، دادگاه تجدید نظر میتواند به درخواست ذینفع قرار تامین صادر کند. در واقع این نوع تامین خواسته تضمین کننده اجرای حکم بعد از دادرسی است.
مدت زمان اجرای تامین خواسته
پس از صدور قرار تامین خواسته، اجرای آن باید بلافاصله و بدون فوت وقت در مدت زمان چند روزه انجام گیرد. مطابق با قوانین، مامور اجرایی مکلف است ظرف حداکثر ۵ روز از تاریخ ابلاغ قرار نسبت به توقیف اموال مشخص شده، اقدام کند. تاخیر در اجرای قرار میتواند موجب ورود ضرر به خواهان شود و مبنای اصلی تامین خواسته که همان جلوگیری از تضییع حقوق خواهان پیشبینی شده، مخدوش شود.
به همین دلیل قانونگذار به صراحت تاکید کرده که اجرای تامین خواسته نباید موکول به ابلاغ دادخواست اصلی شود و فوریت در این اقدام عنصر اصلی حفظ حقوق خواهان است.
در مواقعی که قرار در تامین خواسته صادر شده اما خواهان دادخواست اصلی خود از دعوای اصلی را مطرح نکرده، تنها ۱۰ روز از تاریخ صدور قرار مهلت دارد تا دادخواست خود را به دادگاه ارائه کند. در شرایطی که در مهلت مقرر شده درخواست دعوای اصلی مطرح نشود، تامین خواسته کانلمیکن تلقی شده و اثر اجرایی خود را از دست میدهد. بنابراین اجرای تامین خواسته در این موارد بعد از طرح دعوای اصلی در مدت نهایت ۵ روز است.
خسارت احتمالی در تامین خواسته
خسارت احتمالی در تامین خواسته وجهی است که به عنوان تضمین برای جبران خسارات احتمالی ناشی از توقیف اموال خوانده، خواهان موظف به پرداخت آن میشود؛ به این معنا که اگر در نهایت خواهان محکوم به بیحقی شود و خوانده ضرر کند، مبلغ خسارت احتمالی به عنوان جبرانی برای خسارات وارده به خوانده باید پرداخت شود. در ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی به این موضوع اشاره شده و در ماده ۱۱۹ همین قوانین، شرط اجرای قرار تامین خواسته را در صورت پرداخت این خسارت میداند.
البته در ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی استثنائاتی برای عدم پرداخت خسارت احتمالی تامین خواسته در نظر گرفته شده است؛ مانند اسناد تجاری واخواست شده مثل چک، سفته و برات که به دلیل قطعیت تعهدات ناشی از اسناد، خواهان معاف از پرداخت خسارت است. همچنین در دعاوی مستند به اسناد رسمی مانند سند رهنی یا سند اجاره هم خسارتی از خواهان گرفته نمیشود. علاوهبر این در دعاوی مربوط به مطالبه مهریه نیز زوجه برای توقیف اموال زوج، نیازی به پرداخت خسارت تامین خواسته ندارد.
اعتراض به قرار تامین خواسته
اعتراض به قرار تامین خواسته حقی است که قانونگذار برای خوانده یا شخص ثالث ذینفع پیشبینی کرده تا در صورت ایراد به ماهیت قرار یا نحوه اجرای آن بتواند از طریق قانونی نسبت به آن اعتراض کند.
این اعتراض به صورت کلی میتواند ناظر بر صدور قرار، یعنی به دلیل عدم وجود دلایل کافی یا غیرمنصفانه بودن قرار تامین یا ارائه ادله جدید برای لغو یا تعدیل تامین خواسته باشد؛ یا اینکه میتواند ناظر بر نحوه توقیف اموال باشد. به این معنا که توقیف مال غیر یا اموال غیرقابل توقیف انجام شده که امکان اعتراض را فراهم میسازد. با این تفاسیر خوانده میتواند اعتراض خود را به تامین خواسته به قرار زیر مطرح کند:
- اعتراض به دادگاه صادر کننده قرار: خوانده میتواند ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار تامین خواسته به دادگاه صادر کننده قرار مراجعه کرده و با تقدیم لایحه، دلایل اعتراض خود را اعلام کند. این اعتراض باید مستند و با دلایل و شروط قانونی مانند عدم وجود شرایط قانونی برای صدور قرار، اشتباه در تعیین میزان خواسته یا عدم ضمانت کافی باشد.
- تقاضای رفع اثر از قرار: چنانچه خوانده بتواند تضمین معتبر یا وثیقهای به دادگاه ارائه کند، امکان رفع اثر از قرار تامین خواسته ممکن میشود.
- تجدید نظرخواهی از قرار تامین خواسته: برخی از قرارهای تامینی تحت شرایط خاص قابل تجدید نظرخواهی هستند. در این شرایط معترض باید ظرف مهلت مقرر، دادخواست تجدید نظر را به دادگاه تقدیم کند.
مبلغ تامین خواسته
مبلغ تامین خواسته باید معادل با میزان خواسته اصلی باشد یا اینکه بر اساس تصمیمگیری قاضی مشخص شود. این مبلغ با توجه به موضوع خواسته و مدارک مربوطه و با در نظر گرفتن هزینههای احتمالی اجرای حکم است.
علاوهبر این میزان خسارت احتمالی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از ارزش خواسته تعیین میشود؛ البته در مواردی قاضی میتواند تا ۵۰ درصد از ارزش خواسته را نیز به عنوان خسارت احتمالی تعیین کند. در واقع اصل بر تناسب میان خواسته و میزان تامین است و نقض آن میتواند موجب ابطال قرار در مرحله اعتراض شود. ضمن اینکه خسارت احتمالی در تامین خواسته خلاف دستور موقت، باید وجه نقد باشد.
اعسار در تامین خواسته
در مواردی که خواهان توانایی مالی برای تودیع خسارت احتمالی را ندارد، میتواند با ارائه درخواست اعسار از دادگاه تقاضای معافیت از پرداخت خسارت احتمالی را داشته باشد. این درخواست باید همراه با دلایل و مدارک مستند به دادگاه تقدیم شود و خواهان باید اثبات کند که به دلیل عدم توانایی مالی، قادر به پرداخت دیون خود نیست. در برخی موارد با درخواست اعسار، دادگاه در جلسهای با دعوت از خواهان و با بررسی مدارک مالی نسبت به پذیرش یا رد اعسار تصمیمگیری میکند.
بنابراین برای درخواست اعسار جمعآوری مدارک مالی و شواهد لازم شامل صورت حسابهای بانکی، فیشهای حقوقی یا دیگر اسنادی که وضعیت مالی را نشان دهد، الزامی است. بعد از آن نیز با تکمیل فرم درخواست و تسلیم آن به دادگاه، اعسار در تامین خواسته رسیدگی میشود.
با پذیرش اعسار، خواهان بدون پرداخت خسارت احتمالی میتواند قرار تامین خواسته را اجرا کند؛ در غیر این صورت برای اجرای قرار ملزم به پرداخت وجه تعیین شده است.
هزینه دادخواست تامین خواسته
هزینه دادرسی دادخواست تامین خواسته مطابق با قوانین هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی محاسبه میشود؛ بدین معنا که خواهان باید در هنگام تقدیم دادخواست، هزینهای معادل دعاوی غیرمالی که به طور معمول با تعرفههای مختصری مقرر شده، بپردازد. این هزینه بسته به نوع دادگاه عمومی، تجدید نظر یا دیوان عالی کشور و میزان خواسته، متغیر است.
علاوهبر این هزینه دادرسی اعتراض به تامین خواسته در قیاس با هزینههای یک دعوای اصلی کمتر است؛ چراکه ماهیت مستقلی از دعوای اصلی ندارد و یک اعتراض به قرار تلقی میشود. میزان دقیق هزینهها هر ساله مطابق با تعرفههای رسمی قوه قضاییه مشخص میشود که به نوع پرونده و میزان خواسته نیز بستگی دارد. هزینه اعتراض به قرار تامین خواسته بعد از ثبت اعتراض باید پرداخت شود و در صورت عدم توانایی مالی، امکان درخواست اعسار از هزینههای دادرسی وجود دارد.
رفع اثر از قرار تامین خواسته
رفع اثر از قرار تامین خواسته به معنای بیاعتبار شدن توقیف اموال و بازگشت وضعیت حقوقی به حالت قبل از توقیف است. این اقدام مشروط به آن است که خواهان به هر دلیلی موفق به اثبات حقانیت خود نشود یا قرار صادره به دلیلی مانند عدم رعایت مهلتهای قانونی، رفع تامین شود.
در این خصوص در ماده ۱۱۲ قانونگذار تعیین تکلیف کرده و در صورتی که خواهان ظرف ۱۰ روز از تاریخ صدور قرار تامین، دادخواست دعوای اصلی را تقدیم نکند، موجبات رفع اثر از قرار تامین فراهم میشود. همچنین اگر خوانده بتواند وثیقه یا تضمین معتبری به دادگاه ارائه کند، امکان رفع اثر از قرار تامین خواسته وجود دارد.
البته اگر خواهان در دادرسی بدوی به بیحقی محکوم شود اما برای تجدید نظرخواهی یا فرجامخواهی اقدام کند، حکم اولیه باعث رفع اثر شدن تامین خواسته نمیشود؛ چراکه یکی از شروط رفع اثر به قطعیت رسیدن حکم است.
با این حال در شرایطی که خواهان دادخواست یا دعوا را استرداد کند، رفع اثر از تامین خواسته نیازی به رد دعوا یا قطعی شدن قرار ابطال دادخواست ندارد. بدیهی است که بعد از رفع اثر از قرار تامین خواسته، اموال توقیف شده آزاد میشود و در اختیار مالک قرار میگیرد.
فرار از تامین خواسته
فرار از تامین خواسته در واقع تلاش خوانده برای مخفی کردن، انتقال یا از بین بردن اموال قبل از توقیف است و به نوعی فرار مدیون از دین به حساب میآید. هدف خوانده از چنین اقداماتی خنثی کردن اثر تامین خواسته و جلوگیری از استیفای حقوق احتمالی خواهان است.
در چنین شرایطی اگر خوانده قبل از اجرای قرار اقدام به نقل و انتقال اموال خود کند، دادگاه میتواند با استناد به مقررات قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی، این نقل و انتقالات را بیاعتبار دانسته و امکان توقیف اموال منتقل شده را فراهم کند.
از منظر حقوقی اقدام به فرار از تامین خواسته میتواند تبعات سنگینی برای خوانده داشته باشد. اگر انتقال مال با قصد فرار مدیون از دین باشد، طلبکار میتواند با طرح دعوا مطابق با ماده ۲۰۸ قانون مدنی، جهت بطلان معامله اقدامات قانونی را انجام دهد. در مواردی نیز چنانچه عمل خوانده جنبه کیفری پیدا کند، امکان تعقیب کیفری نیز فراهم میشود. با این تفاسیر قانونگذار تدابیری را پیشبینی کرده تا از سوءاستفاده خوانده و تضییع حقوق خواهان جلوگیری شود.
با توجه به آنچه گفته شد، تامین خواسته روشی پیشبینی شده برای حفظ حقوق خواهان قبل از صدور حکم نهایی است که امکان توقیف اموال خوانده را به طور موقت، فراهم میکند. ما در این صفحه سعی کردیم تمامی جزئیات پیرامون این مبحث را توضیح دهیم؛ از انواع، شرایط، نحوه اجرا و مدت زمان آن گرفته تا هزینهها، روش اخذ اعسار، فرار از تامین و رفع اثر از فرار که همه را به طور کامل تشریح کردیم. همچنین از خسارت احتمالی در تامین، اعتراض به قرار و تامین خواسته کیفری، مهریه، چک، سفته، توقیف خودرو و تامین بعد از صدور رای بدوی نیز اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دادیم. هدف ما بر این است که تمامی ابهامات در خصوص این موضوع را شفافسازی کنیم و امیدواریم که این مطالب از دادپایا مفید واقع شده باشد.