صیغه موقت
صیغه موقت نوعی از ازدواج است که در نظام حقوقی و اجتماعی ایران به رسمیت شناخته شده؛ اما منتقدان بسیاری دارد و همیشه با چالش‌های بسیاری مواجه می‌شود.
در قانون و فقه، ازدواج به ۲ دسته کلی ازدواج دائم و همیشگی یا ازدواج موقت (صیغه) تقسیم می‌شود که به نوعی نکاح منقطع است. خلاف دیگر مذاهب، این نوع از ازدواج در مذهب شیعه بوده و فقهای امامیه به استناد آیه ۲۴ سوره نساء آن را جایز می‌دانند.
ازدواج موقت، محدود بوده و دائمی نیست و در واقع با تعیین مهریه مشخص شده‌ای، رابطه زوجیت میان زن و مرد را برای مدت معینی برقرار می‌کند و با پایان آن، زوجیت خود به خود منقضی می‌شود.
نکاح موقت نیازی به ثبت رسمی در دفاتر ازدواج ندارد؛ مگر در موارد خاص که قانون الزام می‌کند و متعاقب آن، نیازی به طلاق رسمی یا جاری کردن صیغه طلاق هم ندارد. برای وقوع این عقد، وجود مهریه معین و مدت معلوم برای صحت عقد ضروری است به شکلی که با نبود هر کدام، عقد باطل می‌شود.
احکام و قوانین صیغه موقت
احکام و قوانین صیغه موقت در نظام حقوقی، برگرفته از فقه و قانون مدنی و قوانین حمایت خانواده است. بر همین اساس طبق ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی، ازدواج موقت زمانی محقق می‌شود و صحیح است که با تعیین ۲ رکن اصلی مدت معین و مهریه مشخص، منعقد شود و هر کدام از ارکان که نباشد، عقد باطل است.
همچنین نکاح منقطع با انقضای مدت یا بذل و بخشیدن مدت باقیمانده توسط زوج به پایان می‌رسد و نیازی به طلاق ندارد؛ اما از جدیدترین قوانین مرتبط با صیغه موقت می‌توانیم موارد زیر را لیست کنیم:
- مدت زمان صیغه به موجب ماده ۱۰۷۶ قانون مدنی باید به طور دقیق، مشخص و معین باشد؛ در غیر این صورت نکاح باطل است.
- خلاف نکاح دائم که زوجین این اختیار را دارند که مهریه تعیین نکنند یا هیچ توافقی نداشته یا تعیین آن را به بعد از ثبت ازدواج و زمان دیگری موکول کنند در صیغه موقت، تعیین مهریه لازم و ضروری است.
- میزان و مقدار مهریه به توافق زوجین بستگی دارد؛ اما عدم تعیین آن موجب بطلان عقد می‌شود.
- با استنباط از ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی در نکاح موقت، تعیین تکلیفی در خصوص نفقه زن نیست. بنابراین در عقد انقطاعی زن حق نفقه ندارد؛ مگر این‌که عقد بر مبنای این شرط جاری شده باشد.
- در ازدواج موقت، طلاق وجود ندارد و با انقضای مدت یا بذل آن به پایان می‌رسد.
شرایط صیغه موقت
برای تحقق صیغه موقت وجود شرایط عمومی و شرایط اختصاصی این نوع ازدواج ضروری است و نبود هر کدام از شرایط باعث می‌شود عقد صحیح نباشد. از شرایط عمومی صحت نکاح موقت، رضایت داشتن طرفین برای انعقاد، داشتن قصد برای ایجاد عقد و نبودن مانع برای ازدواج را می‌توان نام برد.
همچنین شرایط اختصاصی صحت این شکل از ازدواج، تعیین مدت و تعیین مهریه مشخص است که بدون آن عقد باطل می‌شود؛ اما به‌غیر از این موارد، شرایط دیگری هم برای رابطه زوجیت از نظر قانون و شرع وجود دارند که باید رعایت شوند. این شروط به قرار زیر هستند:
- در زمان خوانده شدن عقد، زن نباید در عقد یا عده شخص دیگری باشد.
- زوجین باید عاقل، بالغ و مختار باشند؛ در غیر این صورت عقد باطل است.
- صیغه باید با رضایت طرفین خوانده شود با این توضیح که نوشتن و شاهد گرفتن، نیاز نیست.
- دختر بالغ و عاقل اگر باکره باشد به اجازه از پدر یا جد پدری نیاز دارد؛ در غیر این صورت نیازی به اجازه ندارد.
- صیغه می‌تواند از طرف زوج یا زوجه خوانده شود و تنها تعیین میزان مهریه و مشخص کردن مدت عقد، لازم است.
- برای جاری کردن صیغه پیشنهاد این است که با لفظ عربی خوانده شود؛ اما خواندن با هر لفظی به طوری که آن معنا را منتقل کند هم درست است.
روش‌های جاری شدن صیغه موقت
صیغه موقت تنها با توافق یا نیت قلبی محقق نمی‌شود؛ بلکه باید صیغه عقد نکاح جاری شود. بنابراین ضمن تعیین مهریه و مدت، متن صیغه نیز باید خوانده شود. حال این‌که صیغه می‌تواند توسط زن، مرد یا وکیل به نمایندگی از آن‌ها خوانده شود که بسته به این‌که کدام شخص می‌خواند، عبارات آن کمی متفاوت خواهد بود. با این تفاسیر روش‌های جاری شدن صیغه به قرار زیر است:
- اجرای صیغه توسط عاقد به وکالت از زوجین: در این روش شخص سومی به نام عاقد که از طرفین وکالت دارد، ابتدا از طرف زوجه عبارت «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام خانم) مُوَکَّلی (نام آقا) فِی المُدَّه المَعلُومهِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» و در ادامه به وکالت از زوج عبارت «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوکِّلی (نام آقا)» را می‌خواند.
- اجرای صیغه توسط زوجین: در این روش ابتدا زوجه می‌گوید: « زَوَّجتُکَ نَفسی فِی المُدَّه المَعلُومهِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» بعد از آن زوج می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ»
- اجرای صیغه توسط زوج: در روش سوم مرد به وکالت از زن صیغه عقد را جاری می‌کند. در این روش ابتدا مرد به وکالت از خانم می‌گوید: «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام خانم) نَفسی، فِی المُدَّه المَعلُومهِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» و در ادامه از طرف خودش می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ»
- اجرای صیغه توسط زوجه: در این روش زن از مرد وکالت گرفته و صیغه را جاری می‌کند. به این صورت که ابتدا زن می‌گوید: «زَوَّجتُکَ نَفسی فِی المُدَّه المَعلُومهِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» و بعد بلافاصله از طرف زوج می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوکِّلی (نام آقا)»
متن صیغه موقت
صیغه موقت یا آیه صیغه محرمیت به زبان عربی است و در خصوص این مبحث که باید به عربی خوانده شود یا این‌که معنای آن به زبان فارسی نیز صحیح است، هم‌چنان میان فقها اختلاف نظر وجود دارد.
عده‌ای از بزرگان خواندن آیه صیغه را به زبان عربی، الزامی دانسته و برخی دیگر با این‌که زبان عربی را در اولویت قرار داده‌اند؛ اما خواندن آن به زبان فارسی را نیز صحیح و مورد قبول می‌دانند. متن صیغه محرمیت که ابتدا باید زن عبارت آن را بخواند و مرد بعد از آن ادامه دهد به قرار زیر است:
- زن: « زَوَّجتُکَ نَفسی فِی المُدَّه المَعلُومهِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» ترجمه فارسی: «خودم را برای مدت معلوم و با مهریه معلوم به عقد تو درآوردم»
- مرد: «قَبِلتُ التَّزویجَ» ترجمه فارسی: «ازدواج را قبول می‌کنم»
موارد الزام ثبت صیغه موقت
بر اساس قوانین وضع شده و خلاف نکاح دائم، اصل بر این است که ثبت صیغه موقت الزامی نیست؛ مگر در مواردی که قانون پیش‌بینی کرده و زوج را ملزم به ثبت می‌داند. در شرایطی که ثبت صیغه لازم باشد، عدم انجام این کار می‌تواند برای زوج تبعات کیفری و حقوقی به دنبال داشته باشد. مواردی که قانون‌گذار ثبت عقد موقت را الزام دانسته به شرح زیر است:
- باردار شدن زوجه: در صورتی که زن از نکاح موقت باردار شود، زوج مکلف به ثبت رسمی در دفاتر ازدواج است.
- توافق طرفین: اگر زن و مرد در زمان اجرای عقد یا پس از آن برای ثبت نکاح موقت به توافق برسند، این توافق لازم‌الاجرا می‌شود و باید به ثبت برسد.
- شرط ضمن عقد: اگر یکی از شروط ضمن عقد نکاح موقت شرط ثبت رسمی باشد، باید مطابق با آن‌چه توافق و شرط شده، عقد به ثبت برسد.
حقوق زن در صیغه موقت
حقوق زن در صیغه موقت از منظر قانونی و فقهی با نکاح دائم تفاوت‌هایی دارد و با وجود اصل حمایت از زوجه و الزام به رعایت تعهدات زوج در این نوع از عقد، زن حقوق کم‌تری دارد. با این حال یکی از مهم‌ترین حقوق زن، مهریه است که باید در زمان عقد به صورت معین و مشخص، تعیین شود.
قانون‌گذار در برخی از موارد خاص مانند بارداری یا نکاح به شرط ثبت، الزام به ثبت ازدواج را هم از حقوق زن می‌داند؛ اما در خصوص دیگر حقوق زن مانند ارث باید گفت در این شکل از ازدواج، توارث برقرار نمی‌شود و دیگر حقوق مانند نفقه، فقط در شرایطی که توافق شده باشد به زوجه تعلق می‌گیرد.
نفقه در صیغه موقت
به موجب ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی نفقه در صیغه موقت به عنوان حق زن در نظر گرفته نمی‌شود؛ مگر این‌که پرداخت آن در عقد شرط شده باشد یا عقد به نحوی واقع شود که لازمه آن الزام به نفقه باشد. بنابراین زن در نکاح منقطع یا صیغه، فقط تحت توافق زوجین یا شرایط خاص و الزام به پرداخت نفقه می‌تواند آن را مطالبه کند.
در این شرایط زوجه می‌تواند با ارائه دادخواست به یکی از مراجع ذی‌صلاح شامل دادگاه خانواده، شورای حل اختلاف و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای ارجاع به مرجع صالح، اقدام کند.
مهریه در صیغه موقت
مهریه در صیغه موقت رکن اصلی و از شرایط صحت عقد شناخته می‌شود و تمامی احکام و قوانین مربوط به مهریه در عقد دائم با عقد موقت، یکسان است. قانون‌گذار در مواد قانونی تصریح کرده که عقد موقت، بدون تعیین مهریه باطل است. همچنین در ماده ۱۰۹۶ قانون مدنی به این موضوع اشاره و به آن تاکید کرده که حتی در صورت فوت زن و عدم ارتباط زناشویی، هم‌چنان مهریه به قوت خود باقی می‌ماند و از بین نمی‌رود.
بنابراین مطابق با قوانین، مهریه در ازدواج موقت از حقوق زوجه شناخته می‌شود و به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه است؛ حتی در صورت لفظی بودن عقد موقت نیز زوجه می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند و مانعی ندارد. از طرفی طبق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک باشد، می‌تواند به عنوان مهر در نظر گرفته شود. البته شرط مشروعیت باید لحاظ شود؛ یعنی موارد نامشروع مانند مشروبات الکلی نمی‌تواند به عنوان مهر باشد.
ارث در ازدواج موقت
در صیغه موقت خلاف عقد دائم بر اساس قوانین و قواعد آمره، زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند و تنها قانون ارث در مورد فرزندان عقد صیغه و والدین او حاکم است. در واقع اشاره قانون‌گذار به ارث در نکاح دائم و سکوت در خصوص نکاح موقت، دلالت بر عدم حق ارث در عقد موقت دارد.
از طرفی در ماده ۸۶۴ قانون مدنی در موضوع ارث، اشخاصی که به موجب سبب ارث می‌برند، زوجینی هستند که حین فوت دیگری، زنده باشند. همچنین در ماده ۹۴۰ اشاره کرده که این نکاح باید دائمی بوده و مانعی برای ارث بردن وجود نداشته باشد.
بنابراین اگر بین زوجین عقد موقت بوده حتی طولانی، حق ارثی وجود ندارد؛ مگر این‌که فرزندی حاصل از این ازدواج باشد. در خصوص این موضوع هم اگر مرد در زمان حیات خود فرزندی از نکاح موقت داشته باشد، ارث می‌برد و هیچ تفاوتی با فرزندان از نکاح دائم ندارد.
همچنین مادر هم می‌تواند از فرزند خود ارث ببرد اما از همسر در نکاح موقت ارثی نخواهد داشت؛ مگر وصیتی در این خصوص موجود باشد.
وظایف مرد در صیغه موقت
در صیغه موقت هر چند بسیاری از احکام نکاح دائم جاری نیست؛ اما هم‌چنان زوج، تکالیف حقوقی و شرعی مشخصی در مقابل زوجه به عهده دارد. از مهم‌ترین وظایف مرد در ازدواج موقت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرداخت مهریه: مهریه از شروط اساسی صحت عقد موقت است که به محض وقوع به زن تعلق می‌گیرد و مرد مکلف پرداخت آن است.
- تامین نفقه: تامین نفقه در عقد موقت به عهده مرد نیست و الزامی به پرداخت آن ندارد؛ مگر این‌که شرط شده باشد که در این صورت موظف به پرداخت آن است.
- رعایت حقوق همسر: یکی دیگر از وظایف مرد، رعایت حقوق همسر در مسائل جنسی، عاطفی و رعایت کرامت انسانی است. بنابراین مرد باید در تعاملات خود با همسر، ظلم نکند و رفتار محترمانه‌ای داشته باشد.
- حفظ رازداری: در بیشتر مواقع صیغه موقت به صورت محرمانه انجام می‌گیرد و مرد موظف به رازداری است؛ مگر این‌که با رضایت همسر و حفظ حیثیت و آبروی او در جامعه باشد.
- رعایت شروط ضمن عقد: از دیگر وظایف مرد، رعایت تمامی شروط ضمن عقد است و نقض آن می‌تواند مشکلات شرعی و قانونی داشته باشد.
- احترام به مدت زمان عقد: مرد موظف است تا به پایان رسیدن مدت صیغه به تعهدات خود پایبند باشد و بدون رضایت همسر، نمی‌تواند عقد را فسخ کند؛ مگر این‌که مدت باقیمانده را به او ببخشد.
- رعایت اصول اخلاقی و شرعی: این وظیفه می‌تواند شامل عدم ایجاد مزاحمت برای زن، احترام به حقوق او و داشتن رفتار انسانی و اسلامی باشد. بنابراین مرد نباید با این ابزار از زن سوءاستفاده کند.
- اطلاع‌رسانی از وضعیت شخصی: مرد موظف است صادقانه و شفاف وضعیت شخصی، تاهل و فرزند و دیگر شرایط خود را به اطلاع زن برساند تا ابهامی در این خصوص نداشته باشد.
- عدم تحمیل شرایط ناعادلانه: مرد نباید شرایط ناعادلانه و مغایر با اصول اسلامی و اخلاقی را به زن تحمیل و او را مجبور به قبول کردن آن شروط کند.
- حفظ حقوق زن بعد از اتمام مدت صیغه: مرد موظف است تمامی حقوق زن و تمامی تعهدات مالی و اخلاقی خود را انجام دهد و حق سوءاستفاده یا تهدید بعد از اتمام مدت صیغه را ندارد.
نحوه باطل کردن صیغه موقت
در ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی به باطل کردن صیغه موقت اشاره شده با این توضیح که یکی از طریق به پایان رسیدن مدت زمان تعیین شده است و دیگری از طریق بذل و بخشیدن مدت، قبل از موعد که توسط مرد انجام می‌گیرد.
همچنین روش سوم دیگری در قانون مدنی برای باطل کردن صیغه محرمیت، پیش‌بینی شده که فسخ صیغه قبل از موعد است. بنابراین می‌توانیم نحوه باطل کردن صیغه موقت را این‌گونه تعریف کنیم:
- انقضای مدت: هر زمان موعد اتمام عقد برسد، بدون اراده طرفین خود به خود باطل می‌شود.پ
- بذل مدت: بخشیدن مدت باقیمانده صیغه که باید توسط مرد انجام گیرد؛ مگر این‌که وکالتی مبنی بر بذل مدت زمان صیغه به همسر تقدیم شده باشد.
- فسخ صیغه قبل از موعد: فسخ از جانب یکی از طرفین باشد که موجب انحلال نکاح موقت می‌شود.
عده زن در ازدواج موقت
عده زن به معنای مدت زمانی است که باید بعد از فوت یا جدایی از شوهر برای ازدواج مجدد، صبر کند. مطابق با قانون مدنی و فقه اسلامی در صیغه موقت در موارد فسخ، انقضا یا بذل، مدت عده ۲ طُهر است.
منظور از طهر، مدت زمان تا ۲ مرتبه عادت ماهانه شدن، تعیین شده و اگر زن شرایطی دارد که عادت ماهیانه نمی‌شود، عده او ۴۵ روز است. همچنین زن باردار باید تا پایان وضع حمل، عده نگه دارد و اگر زنی نکاح او منحل شده یا یائسه باشد، نیازی به نگه داشتن عده ندارد. در صورت فوت زوج نیز عده زوجه ۴ ماه و ۱۰ روز است.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
نکات و توصیه‌های حقوقی مهم ازدواج موقت
به‌غیر از آن‌چه تا به اینجا گفته شد، آمارهای رسمی نیز از افزایش گرایش جامعه به سمت ازدواج موقت حکایت دارد؛ چراکه خلاف ازدواج دائم، تعهدات و مسئولیت‌های حقوقی کم‌تری را برای زوجین رقم می‌زند. اما صیغه موقت نیز می‌تواند چالش‌های متفاوتی داشته و منجر به مشکلات جدی شود. به همین دلیل در این قسمت می‌خواهیم مهم‌ترین توصیه‌ها و نکات حقوقی مهم در این خصوص را به شما یادآوری کنیم:
- صیغه موقت پس از پایان مدت مشخص شده می‌تواند با تمدید آن، ادامه پیدا کند.
- نیت قلبی و توافق کلامی باعث وقوع عقد موقت و محرمیت نمی‌شود؛ جاری شدن صیغه الزامی است.
- چندین روش برای خواندن صیغه وجود دارد و توسط زوج، زوجه یا وکیل به نمایندگی آن‌ها انجام می‌گیرد.
- در ازدواج موقت، پرداخت نفقه و مخارج زن در رابطه با جزئیات زندگی به عهده مرد نیست؛ مگر آن‌که شرط کرده باشد.
- خلاف ازدواج دائم در صیغه موقت، ورود و خروج زن منوط به اجازه شوهر نیست و جزئیات رابطه با توافق بین زوجین تعیین می‌شود.
- با توجه به پیچیدگی‌ها و شرایط صیغه موقت بهترین توصیه برای زوجین درگیر با این موضوع، کمک گرفتن از وکلای متخصص در امور خانواده است. این افراد با درک صحیح از قوانین و آگاهی از جزئیات حقوقی، شرایط عقد را به طور دقیق و صحیح تنظیم می‌کنند و در صورت بروز مشکل، راه‌حل‌های قانونی مناسب را پیشنهاد می‌دهند. همچنین مشاوره‌ها در این خصوص می‌تواند از تضییع حقوق افراد جلوگیری کرده و با توجه به قوانین جاری به شروع زندگی زناشویی و دوام آن کمک کند.
صیغه موقت با این‌که طرفداران و مخالفان سرسختی دارد؛ اما نوعی از ازدواج است که مطابق با شرع و قانون به رسمیت شناخته می‌شود و جاری شدن آن، شروع زوجیت و تعهداتی را برای زوجین به دنبال دارد.
ما در این صفحه از بهترین وکیل خانواده تهران سعی کردیم این موضوع، احکام و قوانین آن، شرایط و روش‌های جاری شدن عقد را به طور کامل بررسی کنیم. متن عربی و فارسی آن را نیز در اختیار شما قرار دادیم و از موارد الزام به ثبت و حقوق زن در صیغه موقت صحبت کردیم. در ادامه نیز با بررسی نحوه باطل کردن صیغه و وظایف مرد به تشریح نفقه، مهریه و ارث در این نوع از نکاح پرداختیم. در پایان هم نکات حقوقی مهم ازدواج موقت را با شما به اشتراک گذاشتیم تا ابهامی باقی نماند. امیدواریم که این مطالب به شما کمک کرده باشد.