عقد نکاح چیست؟
عقد نکاح، که در اصطلاح عامیانه به آن ازدواج نیز گفته می‌شود، قراردادی حقوقی و شرعی است که به موجب آن، زن و مرد با اراده آزاد و به منظور تشکیل خانواده و ایجاد رابطه زوجیت با یکدیگر متحد می‌شوند.
این پیمان، آثار حقوقی و تکالیف متقابلی را برای طرفین به همراه دارد و بنیان اصلی تشکیل نهاد خانواده در جامعه محسوب می‌گردد. در حقوق ایران، عقد نکاح تابع مقررات خاصی است که در قانون مدنی و سایر قوانین مرتبط پیش‌بینی شده است.
عقد نکاح، برای تحقق و صحت، نیازمند ارکان و شرایط خاصی است. از جمله ارکان اصلی آن می‌توان به ایجاب و قبول اشاره نمود که عبارت از ابراز اراده طرفین برای ازدواج با الفاظی است که صریحاً بر این قصد دلالت نماید.
همچنین، اهلیت طرفین (داشتن عقل، بلوغ و رشد)، قصد و رضا، و عدم وجود موانع نکاح (مانند محارم نسبی و سببی) از جمله شرایط اساسی صحت این عقد به شمار می‌روند. رعایت این ارکان و شرایط، برای ایجاد یک رابطه زوجیت قانونی و شرعی ضروری است.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
انواع عقد نکاح
در دسته بندی کلی عقد نکاح به دو نوع عقد نکاح دائم و عقد نکاح موقت تقسیم بندی می‌شود که ما در ادامه به هر یک از این عقود اشاره کردیم و توضیحاتی نیز در این باره به شما عزیزان ارائه نمودیم:
عقد نکاح دائم
عقد نکاح دائم، که در عرف عام به ازدواج دائم شناخته می‌شود، پیوندی حقوقی و شرعی است که میان زن و مرد به منظور تشکیل خانواده و مشارکت در زندگی برای مدت نامحدود منعقد می‌گردد.
این عقد، با ایجاد رابطه زوجیت دائم، حقوق و تکالیف متقابلی را برای طرفین به وجود می‌آورد که در قانون مدنی و شرع مقدس اسلام به تفصیل بیان شده است. هدف اصلی از نکاح دائم، ایجاد یک بنیان مستحکم خانوادگی و تأمین نیازهای عاطفی، جسمی و معنوی زوجین در طول زندگی مشترک است.
از جمله آثار مهم عقد نکاح دائم، ایجاد محرمیت ابدی میان زن و مرد، الزام مرد به پرداخت نفقه به همسر، حق ارث‌بری زوجین از یکدیگر پس از فوت، و تکالیف مربوط به تربیت و نگهداری فرزندان در صورت وجود آن‌ها می‌باشد.
در عقد دائم، تعیین مهریه به عنوان یک حق مالی برای زن، شرط صحت عقد نیست و حتی در صورت عدم تعیین مهریه در زمان عقد، زن مستحق دریافت مهرالمثل پس از وقوع نزدیکی خواهد بود. انحلال عقد نکاح دائم صرفاً از طریق طلاق، فسخ نکاح یا فوت یکی از زوجین امکان‌پذیر است.
عقد نکاح موقت
عقد نکاح موقت، که در فقه امامیه به متعه و در عرف عام به صیغه نیز شهرت دارد، نوعی از ازدواج است که برای مدت معین و با مهریه مشخص بین زن و مرد منعقد می‌گردد. بر خلاف نکاح دائم که ماهیتی دائمی دارد، در صیغه موقت، رابطه زوجیت پس از انقضای مدت تعیین شده یا بذل مدت از سوی مرد، خود به خود منقضی می‌گردد و نیازی به تشریفات طلاق نیست. تعیین مدت و مهریه، از ارکان اساسی صحت عقد نکاح موقت محسوب می‌شود و عدم تعیین هر یک از آن‌ها، موجب بطلان عقد خواهد بود.
در عقد نکاح موقت، حقوق و تکالیف زوجین نسبت به نکاح دائم متفاوت است. به طور کلی، در نکاح موقت، زن حق نفقه ندارد مگر آنکه در ضمن عقد شرط شده باشد و زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر آنکه در عقد شرط توارث شده باشد.
همچنین، ثبت نکاح موقت الزامی نیست مگر در مواردی خاص مانند باردار شدن زوجه یا شرط ضمن عقد. این نوع از نکاح، در مواردی که افراد به دلایل مختلف امکان یا قصد ازدواج دائم را ندارند، می‌تواند به عنوان یک راهکار شرعی و قانونی مورد استفاده قرار گیرد.
تفاوت عقد نکاح دائم و موقت
در رابطه با تفاوت عقد نکاح دائم و موقت باید بگوییم مهم‌ترین تفاوت این دو نوع عقد، در ماهیت و هدف آن‌ها نهفته است. در عقد نکاح دائم، زوجین با قصد تشکیل خانواده‌ای پایدار و همیشگی با یکدیگر پیوند زناشویی برقرار می‌کنند و این رابطه، جز با طلاق یا فوت یکی از طرفین، منحل نمی‌شود.
در مقابل، عقد نکاح موقت (که در فقه شیعه به آن متعه یا صیغه نیز گفته می‌شود)، برای مدت زمان معین و مشخصی بین زن و مرد منعقد می‌گردد و با انقضای آن مدت، رابطه زوجیت خود به خود خاتمه می‌یابد.
همچنین از دیگر تفاوت‌های اساسی این دو نوع عقد می‌توان به لزوم تعیین مهریه در عقد موقت اشاره کرد. بر اساس قانون مدنی، تعیین مهریه در عقد موقت از ارکان صحت آن است و در صورت عدم تعیین مهریه، عقد باطل خواهد بود.
این در حالی است که در عقد نکاح دائم، عدم تعیین مهریه در زمان عقد، خللی به صحت آن وارد نمی‌کند و زوجه می‌تواند پس از عقد، مطالبه مهرالمثل نماید. همچنین، در خصوص ارث و نفقه نیز تفاوت‌هایی میان این دو نوع عقد وجود دارد که در مباحث آتی به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
شرایط صحت عقد نکاح
به شکل کلی شروط زیر برای عقد نکاح ضروری است:
- قصد و رضا
- اهلیت طرفین
- معین بودن موضوع عقد
- مشروعیت جهت عقد
- ایجاب و قبول
- عدم وجود موانع نکاح
علاوه‌بر این باید بگوییم موارد فوق، شرایط اساسی صحت عقد نکاح در حقوق ایران هستند. فقدان هر یک از این شرایط، می‌تواند منجر به بطلان عقد گردد. علاوه بر این موارد، در برخی شرایط خاص، مانند ازدواج دختر باکره، اذن ولی قهری نیز از شرایط نفوذ عقد محسوب می‌شود.
توصیه می‌گردد پیش از اقدام به ازدواج، نسبت به احراز تمامی شرایط صحت عقد اطمینان حاصل نموده و در صورت نیاز، با بهترین وکیل تهران مشورت نمایید. همچنین باید به شروط ضمن عقد هم توجه داشته باشید.
موانع عقد نکاح
مطابق قانون مدنی (از ماده ۱۰۴۵ تا ۱۰۶۱) موانع عقد نکاح عبارتند از:
- شوهر داشتن
- کفر
- داشتن چهار زن دائمی
- لعان
- عده زن
- قرابت در حدود معین
- احرام
- مطلقه بودن به سه طلاق و نه طلاق
- خارجی بودن
شروط ضمن عقد نکاح
شروط ضمن عقد نکاح به شروط ۱۲ گانه معروف هستند که در ادامه هر کدام را نام بردیم:
- عدم پرداخت نفقه توسط زوج به مدت ۶ ماه
- سوء رفتار و سوء معاشرت زوج
- ابتلاء شدن زوج به مرایض صعب العلاج
- جنون زوج
- اشتغال مرد به شغلی که با شان و منزلت خانوادگی زن مغایر باشد.
- محکومیت زوج به ۵ سال حبس
- اعتیاد شوهر
- ترک زندگی مشترک بدون عذر موجه توسط شوهر
- محکومیت قطعی شوهر به دلیل انجام جرم خاص
- عقیم بودن شوهر
- مفقود الاثر شدن شوهر
- ازدواج مجدد شوهر
عقد نکاح چه عقدی است؟
پعقد نکاح، به عنوان سنگ بنای تشکیل خانواده در نظام حقوقی ایران و شرع مقدس اسلام، یک قرارداد معین و تشریفاتی است که به موجب آن، زن و مرد با اراده آزاد و به منظور تشکیل زندگی مشترک و ایجاد علقه زوجیت، با یکدیگر پیوند زناشویی برقرار می‌کنند.
این عقد، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که آن را از سایر عقود متمایز می‌سازد؛ از جمله اینکه، هدف اصلی آن صرفاً ایجاد آثار مالی نیست، بلکه ایجاد یک رابطه عاطفی، معنوی و اجتماعی پایدار است که بر پایه مودت و رحمت استوار می‌گردد.
نکاح عقد لازم است یا جایز؟
در حقوق ایران، نکاح به عنوان یک عقد لازم شناخته می‌شود. عقد لازم، عقدی است که هیچ یک از طرفین نمی‌توانند به طور یک‌جانبه آن را فسخ کنند، مگر در موارد مصرح در قانون. ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی ایران به صراحت بیان می‌دارد که نکاح عقد لازم است و انحلال آن صرفاً در موارد معین در قانون امکان‌پذیر است. این لزوم، به منظور حفظ استحکام نهاد خانواده و جلوگیری از انحلال آن به صرف اراده یکی از زوجین وضع شده است.
با این حال، در قانون مدنی ایران، موارد معدودی پیش‌بینی شده است که به زوجین یا یکی از آن‌ها اجازه فسخ نکاح را می‌دهد. این موارد، تحت عنوان خیارات فسخ نکاح شناخته می‌شوند و شامل عیوب خاص در هر یک از زوجین، عدم پرداخت نفقه توسط زوج، و همچنین تحقق شروط ضمن عقد نکاح می‌شود. وجود این خیارات، ماهیت لازم عقد نکاح را تغییر نمی‌دهد، بلکه صرفاً امکان انحلال آن را در شرایط استثنایی فراهم می‌سازد.
آیا عقد نکاح تشریفاتی است؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم بله، مطابق ماده‌ی ۱۰۶۲ قانون مدنی این عقد یک عقد تشریفاتی است!
آیا نکاح عقد معوض است؟
این سوال کمی پیچیده است! در این باره باید بگوییم قانون مدنی به صورت صریح بیان نکرده است که نکاح عقد معوض است! در این باره ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی این چنین بیان می‌دارد که اگر مهر در عقد ذکر نگردد و یا اگر عدم مهر شرط شده باشد نکاح کاملا صحیح است و بعد از عقد طرفین می‌توانند مهر را به تراضی معین کنند.
نکات حقوقی مهم در رابطه با عقد نکاح
در این قسمت به برخی نکات مهم در رابطه با عقد نکاح اشاره کردیم:
- لزوم قصد و رضا در انعقاد: یکی از اساسی‌ترین ارکان صحت عقد نکاح، وجود قصد و رضایت کامل و آگاهانه زوجین به انعقاد آن است. هرگونه اکراه، اجبار یا اشتباه مؤثر در اراده، می‌تواند موجب بطلان یا عدم نفوذ عقد گردد. بنابراین، طرفین باید با اختیار و اراده آزاد، نسبت به ازدواج تصمیم بگیرند.
- اهلیت قانونی زوجین: برای انعقاد صحیح عقد نکاح، زوجین باید دارای اهلیت قانونی باشند. اهلیت در اینجا به معنای عقل، بلوغ و عدم محجوریت (مانند سفه یا جنون) است. فقدان هر یک از این شرایط در زمان انعقاد عقد، می‌تواند سبب بی‌اعتباری آن شود.
- لزوم تعیین مهریه: تعیین مهریه، اگرچه جزء ارکان اساسی صحت عقد نکاح محسوب نمی‌شود، اما عرفاً و شرعاً از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در سند ازدواج قید می‌گردد. عدم تعیین مهریه در عقد دائم، به صحت آن خللی وارد نمی‌کند و در این صورت، مهرالمثل به زوجه تعلق می‌گیرد.
- نقش ایجاب و قبول: عقد نکاح با ایجاب از سوی یکی از طرفین (یا وکیل او) و قبول از سوی طرف دیگر (یا وکیل او) منعقد می‌گردد. ایجاب و قبول باید صریح، منجز و مطابق با یکدیگر باشند و دلالت بر اراده طرفین برای ایجاد رابطه زوجیت نمایند.
- لزوم ثبت رسمی عقد: طبق قانون، ثبت رسمی عقد نکاح الزامی است. عدم ثبت رسمی عقد، اگرچه به صحت آن خللی وارد نمی‌کند، اما آثار حقوقی متعددی از جمله عدم امکان استناد رسمی به آن در مراجع قضایی و دولتی را به همراه دارد و می‌تواند برای زوجین مشکلاتی ایجاد نماید.
- حقوق و تکالیف متقابل زوجین: عقد نکاح، حقوق و تکالیف متقابلی را برای زوجین ایجاد می‌کند. این حقوق و تکالیف شامل مواردی نظیر حسن معاشرت، همکاری در اداره زندگی خانوادگی، نفقه، تمکین و غیره است که قانون مدنی به تفصیل به آن‌ها پرداخته است.
- شرایط ضمن عقد: زوجین می‌توانند در ضمن عقد نکاح، شروطی را به توافق برسانند که در صورت تخلف از آن‌ها، برای طرف مشروط‌له حق فسخ ایجاد شود. این شروط باید مشروع، معقول و مطابق با مقتضای عقد باشند.
- موانع نکاح: قانون، موانعی را برای انعقاد عقد نکاح پیش‌بینی کرده است. این موانع شامل محارم نسبی و سببی، وجود علقه زوجیت سابق، و در برخی موارد، اختلاف در مذهب می‌شود. انعقاد نکاح با وجود این موانع، موجب بطلان آن خواهد بود.
- لزوم اذن ولی در نکاح دختر باکره: طبق قانون مدنی، نکاح دختر باکره، منوط به اذن ولی قهری او (پدر یا جد پدری) است. عدم اذن ولی در این خصوص، می‌تواند موجب عدم نفوذ عقد گردد، مگر در مواردی که دادگاه اذن را ساقط نماید.
- تأثیر عقد نکاح بر وضعیت حقوقی زوجین: عقد نکاح، وضعیت حقوقی زوجین را تغییر می‌دهد و آثار متعددی در زمینه‌های مختلف از جمله حقوق مالی، ارث و نسب ایجاد می‌کند. آگاهی از این آثار حقوقی، برای زوجین از اهمیت بسزایی برخوردار است.
ما در مطالب این صفحه در رابطه با عقد نکاح سخن گفتیم و در این باره اطلاعات مفیدی به شما عزیزان ارائه نمودیم و اینک در انتها امیدواریم متون ارائه شده برای شما عزیزان مفید بوده باشد.