شروط ضمن عقد چیست؟
با این‌که ازدواج و عقد نکاح یک پیوند عاطفی و خانوادگی به نظر می‌رسد؛ اما مانند دیگر عقودی که منعقد می‌شوند، شروط و تعهداتی را به دنبال دارد. شروط ضمن عقد ازدواج که با نام شروط ۱۲ گانه ضمن عقد شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از شرط‌های قانونی در سند ازدواج است که با امضای زوجین، اعتبار و آثار حقوقی پیدا می‌کند.
همچنین امکان اضافه کردن شروط دیگری با توافق زوجین وجود دارد. در واقع می‌توان این شروط را برای حفظ تعادل در روابط زناشویی و پیشگیری از اختلافات احتمالی دانست؛ بنابراین افرادی که در شرف ازدواج هستند، باید درک درستی از شروط عقد داشته باشند.
پس می‌توان گفت که شروط ضمن عقد، شامل ۱۲ شرط از پیش تنظیم و در سند ازدواج درج شده است که در صورت امضای زوجین، طرفین بر سر مفاد آن با یکدیگر توافق می‌کنند که متعاقب آن، تعهداتی را هم به دنبال دارد.
با امضای این شروط، تعهدات لازم‌الاجرا می‌شوند و در صورت تخلف، طرف مقابل می‌تواند با استناد به سند ازدواج که یک سند رسمی محسوب می‌شود از ضمانت اجرای قانونی آن، استفاده کند.
نمونه شروط ضمن عقد نکاح
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
شروط ۱۲ گانه ضمن عقد
۱۲ شروط ضمن عقد مجموعه‌ای از شروط پیش‌نویس شده در عقدنامه یا سند ازدواج است که با هدف حمایت از حقوق زوجه در نکاح دائم، مشخص شده‌اند. با تحقق هر کدام از این شروط، زوجه می‌تواند از وکالت زوج برای درخواست طلاق استفاده کند.
البته اجرای هر یک از این موارد به اثبات آن در دادگاه خانواده نیاز دارد. در ادامه با نگاهی دقیق‌تر شروط ۱۲ گانه ضمن عقد در سند ازدواج را بررسی می‌کنیم.
استنکاف زوج از پرداخت نفقه به زوجه به مدت ۶ ماه
به موجب این شرط اگر زوج به مدت ۶ ماه متوالی یا متناوب نفقه زوجه را بدون عذر موجه پرداخت نکند، زوجه می‌تواند با استناد به این شرط از دادگاه تقاضای طلاق داشته باشد. از آن‌جا که نفقه برای تامین نیازهای اولیه است و جزو حقوق زن شناخته می‌شود، پرداخت نکردن آن می‌تواند زمینه‌ساز طلاق شود.
البته زوجه قبل از دادخواست طلاق باید دادخواست نفقه معوقه به مدت ۶ ماه را ثبت و در این خصوص رای قطعی دریافت کند. در این صورت با عدم پرداخت نفقه و احراز آن و استناد به شروط ۱۲ گانه، دادگاه به زوجه حق طلاق می‌دهد.
سوءرفتار یا سوءمعاشرت زوج
این شرط از شروط ضمن عقد به رفتارها و اعمال غیرقابل تحملی اشاره دارد که زوج انجام دهد و از مصادیق عسر و حرج شناخته شود. عسر و حرج به وضعیتی اشاره دارد که ادامه زندگی مشترک برای زوجه ممکن نباشد؛ مانند ضرب و جرح، توهین، تهدید، افترا، فحاشی یا هر رفتاری که کرامت انسانی زن را زیر سوال ببرد. داشتن رابطه نامشروع زوج یا درخواست رابطه جنسی نامتعارف نیز شامل این بند از عقدنامه می‌شود.
ابتلای زوج به مریضی صعب‌العلاج
این شرط مختص امراض و بیماری‌های روانی یا جسمی است که زندگی زناشویی را برای زوجه سخت و مخاطره‌آمیز کند. بیماری‌هایی که درمان آن‌ها زمان‌بر یا غیرممکن باشد؛ مانند افسردگی حاد یا امراض مقاربتی یا بیماری‌های واگیردار که اثبات آن نیاز به مدارک و گزارش‌های پزشکی دارد. در این شرایط و در صورت احراز، دادگاه می‌تواند با استناد به این بند به زوجه وکالت برای طلاق اعطا کند.
جنون زوج
اگر بعد از ازدواج مشخص شود که شوهر به جنون مبتلا شده و این جنون قابل درمان نیست، زن حق استفاده از وکالت در طلاق را دارد. در واقع این شرط از شروط ضمن عقد به بیماری که به طور معمول اسکیزوفرنی است، اختصاص داده شده که باید با مدارک و سوابق پزشکی به همراه تاییدیه از پزشکی قانونی باشد.
داشتن شغل مناسب زوج
این بند از شروط در مورد منع اشتغال زوج است که از نظر مرجع قضایی صالح با حیثیت زوجه یا مصالح خانوادگی منافات داشته باشد. در این شرایط دادگاه زوج را از آن حرفه منع می‌کند؛ ولی اگر به آن شغل ادامه ورزد با تایید دادگاه صالح، حق وکالت طلاق به استناد امضای این شرط به زوجه داده می‌شود.
محکومیت شوهر به مجازات ۵ سال یا بیشتر از آن
به موجب این شرط از شروط ضمن عقد اگر شوهر به حکم قطعی دادگاه به مجازات ۵ سال حبس یا بیشتر محکوم شود و حکم در حال اجرا باشد، زوجه می‌تواند از وکالت اعطا شده برای طلاق استفاده کند.
نکته مهم این است که حتی اگر محکومیت مالی باشد و به دلیل عدم پرداخت آن محکوم به حبس شود، شامل این بند است. از طرفی حکم باید قطعی و در حال اجرا باشد؛ یعنی برای استناد به این شرط و گرفتن وکالت طلاق زوجه، احکام در مراحل تجدیدنظر یا دادرسی باید به مرحله رای نهایی و قطعی برسند و در حال اجرا باشند.
اعتیاد خانمان سوز
اگر زوج هرگونه اعتیاد ضرررسانی داشته باشد به نحوی که استمرار آن زندگی مشترک را مختل کند و دادگاه آن را تشخیص دهد با این شرط و با استفاده از اختیار وکالت، حق طلاق برای زن ایجاد می‌شود. اعتیاد مخرب می‌تواند شامل هرگونه مواد مخدر، روان‌گردان‌ها، مشروبات الکلی، خود ارضایی مستمر یا قمار باشد که سلامت زندگی زناشویی و مشترک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
ترک زندگی بدون عذر موجه
این شرط از شروط ضمن عقد زمانی محقق می‌شود که زوج بدون دلیل قانونی یا عذر موجه به مدت ۶ ماه متوالی، زندگی مشترک را ترک کند و این امر در دادگاه از طریق تحقیقات محلی و شهادت شهود محرز شود. در این شرایط و با استفاده از این شرط، وکالت در طلاق برای زوجه مشروع و قانونی شناخته می‌شود.
محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم
اگر زوج به جرم یا محکومیت قطعی یا مجازات حد و تعزیر محکوم شود به طوری که با حیثیت خانوادگی و شئونات زوجه مغایرت داشته باشد، زن می‌تواند با حق وکالت از این شرط، تقاضای طلاق کند. اثبات این مغایرت با دادگاه است که بیشتر جنبه اخلاقی و اجتماعی دارد و به مواردی که حیثیت یا اعتبار زوجه را مخدوش می‌کند، می‌پردازد.
عقیم بودن زوج
یکی دیگر از شروط ضمن عقد، ناباروری مرد است و اگر بعد از گذشت ۵ سال از ازدواج بنابر تشخیص مراجع پزشکی، مرد قادر به بچه‌دار شدن نباشد، زن می‌تواند از حق طلاق خود استفاده کند. این شرط به عنوان یکی از موارد فسخ نکاح به دلیل عیوب طبیعی مرد در قانون مدنی شناخته می‌شود و امکان انجام مراحل طلاق از طرف زن را مهیا می‌سازد.
مفقودالاثر بودن به مدت بیشتر از ۶ ماه
اگر زوج به مدت حداقل ۶ ماه و بدون عذر موجه غیبت داشته باشد و محل اقامت او مشخص نباشد، زوجه می‌تواند با استناد به این بند از شروط ضمن عقد درخواست طلاق کند. تشخیص ترک زندگی مشترک و تشخیص عذر موجه با دادگاه صالح است.
از آن‌جا که مطابق با قوانین مدنی، مفقودالاثر بودن زوج باید ۴ ساله باشد با امضای این بند، ۶ ماه غیبت برای درخواست طلاق از طرف زوجه کافی است.
ازدواج مجدد زوج
یکی دیگر از شروط ضمن عقد که به حمایت از حقوق زن پیش‌بینی شده، ازدواج مجدد زوج است. مطابق با این بند از شروط اگر زوج بدون اجازه و رضایت همسر ازدواج کند، زوجه می‌تواند با استناد به این شرط تقاضای طلاق داشته باشد. البته در خصوص این موضوع، میان آرا دادگاه‌ها در مبحث عقد موقت و عقد دائم، اختلاف وجود دارد.
بهترین شروط ضمن عقد
قانون‌گذار در مبحث شروط ضمن عقد شرایطی را فراهم ساخته که زن و مرد در حین وقوع عقد نکاح، بتوانند شرط و شروطی که می‌خواهند را در سند رسمی ازدواج درج کنند. البته باید با قوانین مدنی و شرعی مطابقت داشته باشد.
در این راستا بهترین شروط، بی‌شک آن دسته از شروطی هستند که برای بهبود روابط زوجین و تضمین حقوق متقابل در زندگی مشترک تنظیم می‌شوند؛ یعنی شروطی که هم حقوق اساسی زوجه در نظر گرفته شود و هم منجر به تضییع حقوق زوج نشود و به تعادل زن و مرد در زندگی مشترک کمک کند.
بهترین شرایط ضمن عقد برای خانم‌ها
بهترین شروط ضمن عقد برای خانم‌ها علاوه‌بر ۱۲ شرط پیش‌فرض و مندرج در سند ازدواج که امکان وکالت طلاق برای زوجه را فراهم می‌سازد، شروط زیر هستند:
- حق طلاق: حق طلاق به معنای حق طبیعی که در قانون برای زوج در نظر گرفته شده، است. با این شرط، زن از طرف شوهر وکالت دارد هر زمان که بخواهد، خود را مطلقه کند.
- حق حضانت فرزندان: به این معنا که در صورت جدایی زوجین، حق نگهداری فرزندان با زوجه باشد.
- حق اشتغال: به موجب این شرط، زوج دیگر نمی‌تواند زوجه را از کار کردن منع کند.
- حق تحصیل: با این شرط نیز زوجه می‌تواند هر چقدر و در هر رشته‌ای که بخواهد، ادامه تحصیل داشته باشد.
- حق تعیین مسکن: با امضای این شرط، حق انتخاب شهر و محل سکونت برای زندگی بعد از ازدواج با زوجه است که باید در سند ازدواج درج شود.
- حق خروج از کشور: با این شرط نیز زوجه از زوج وکالت بلاعزل می‌گیرد که هر زمانی که خواست، بدون اجازه مجدد از شوهر از کشور خارج شود.
- شرط تقسیم اموال: به موجب این شرط زوجین توافق می‌کنند در صورت جدایی، درصدی از اموال مرد که بعد از ازدواج به دست آورده به زوجه تعلق گیرد.
بهترین شرایط ضمن عقد برای آقایان
از آن‌جا که شروط ضمن عقد پیش‌فرض مندرج در سند ازدواج برای حمایت از حقوق زن است، مرد نیز می‌تواند شروطی را در عقدنامه ثبت کند که حقوق خود را تضمین کند. در این خصوص از بهترین شروط برای آقایان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شرط تمکین زوجه: مرد می‌تواند شرطی مبتنی بر تمکین زوجه، اعم از تمکین عام (همراهی در زندگی) یا تمکین خاص (روابط زناشویی) ثبت کند که با امتناع از آن بتواند حقوقی مانند نفقه را پرداخت نکند.
- شرط عدم اشتغال زوجه به مشاغل خاص: زوج می‌تواند شرط کند که همسرش در مشاغل یا محیط‌های خاصی کار نکند؛ مشروط به این‌که خلاف شأن زن نباشد.
- شرط حضانت فرزند: چنان‌چه زوج بخواهد در صورت جدایی، حضانت فرزند دختر یا سایر فرزندان به او سپرده شود، می‌تواند این شرط را در عقدنامه ثبت کند.
- شرط عدم خروج از کشور بدون اجازه: با این شرط زوجه باید در صورت اقدام به خروج از کشور، رضایت شوهر را به صورت مکتوب داشته باشد.
- شرط محدودیت اشتغال در ساعات خاص: زوج می‌تواند شرط کند که زن در ساعات خاصی کار کند که موجب اختلال در امور خانواده نشود.
- شرط اولویت در محل سکونت: با این شرط مرد می‌تواند انتخاب کند که در نهایت، تصمیم‌گیری برای محل سکونت با او باشد.
- شرط حفظ حریم خانوادگی: این شرط شامل تعهداتی برای محدودیت دخالت خانواده‌ها در زندگی مشترک است.
- شرط عدم تحمل دیون اضافی به زوج: با امضای این شرط زوجه نمی‌تواند بدون رضایت شوهر، اقدام به دریافت وام یا تعهدات مالی کند.
ویژگی‌ها و شرایط صحت شروط ضمن عقد
عقد نکاح نیز از جمله عقودی است که قانون‌گذار برای آن شرایطی مقرر کرده که تنها در صورت وجود آن، صحت عقد تایید می‌شود؛ به این معنا که در صورت وجود ویژگی‌ها و شرایط خاص، عقد ازدواج درست است. در همین خصوص شرایط صحت شروط ضمن عقد در موارد زیر خلاصه می‌شوند:
- قصد و رضای طرفین: مطابق با این شرط، زوجین باید به انجام عقد نکاح رضایت داشته باشند، تحت‌تاثیر دیگری مجبور به نکاح نشوند و مست یا بیهوش نباشند. در این خصوص ماده ۱۰۷۰ قانون مدنی، رضایت زوجین را شرط نافذ بودن عقد می‌داند.
- اهلیت طرفین: اهلیت به این معنا است که شخص بالغ، رشید و عاقل باشد؛ یعنی به سن بلوغ رسیده، رشید باشد و دیوانه یا مجنون نباشد. ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، عقد نکاح دختر قبل از سن ۱۳ سال و پسر قبل از ۱۵ سال را منوط به اذن ولی و به شرط تشخیص دادگاه صالح و رعایت مصلحت می‌داند.
- موضوع و جهت عقد نکاح: تعیین زن و شوهر بر اساس ماده ۱۰۶۷ قانون مدنی به نحوی که برای هر یک از طرفین در شخص دیگر شبهه‌ای نباشد، شرط صحت نکاح شناخته می‌شود؛ یعنی اشتباه در شخص طرف عقد ازدواج، باعث فسخ عقد می‌شود. از طرفی جهت ازدواج یا هدف آن باید بر اساس هدف مشروع مثل زندگی مشترک و رابطه زوجیت باشد. اهداف نامشروع عقل را باطل می‌کند.
ضمانت اجرایی شروط ضمن عقد
ضمانت اجرایی شروط ضمن عقد به معنای قابلیت استناد و اجرای حقوقی آن با تخلف یکی از طرفین است. در واقع این شروط زمانی ضمانت اجرایی دارند که در سند ازدواج درج شده و توسط زوجین امضا شده باشد.
از طرفی زوجین باید در دفاتر اسناد رسمی ازدواج، این شروط را به ثبت برسانند. این‌گونه با تخلف یکی از طرفین، طرف مقابل می‌تواند با استناد به آن شرط و با اثبات آن در دادگاه از حقوق خود دفاع کند.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
آیا می‌توان شروط ضمن عقد را امضا نکرد؟
بر اساس اصل آزادی قراردادها و تعهدات در عقود، طرفین عقد نکاح یعنی زوجین می‌توانند شروط ضمن عقد را امضا نکنند. در واقع هیچ‌کس به طور قانونی مجبور به امضای اسناد ازدواج نیست. بنابراین در صورتی که یکی از زوجین شرایط ضمن عقد را نپذیرد، می‌تواند آن را امضا نکند و در این صورت از نظر حقوقی، متعهد به آن شرط نیست.
نحوه ثبت شروط ضمن عقد
از سال ۱۳۹۵ ثبت شروط عقد در دفاتر اسناد رسمی از سوی قوه قضاییه، اجباری شده است. بنابراین زوجین با توافق یکدیگر ابتدا باید شروط ضمن عقد را به صورت کتبی تنظیم و امضا کنند. بعد از آن در دفاتر ثبت ازدواج ارائه دهند تا در سند ازدواج به ثبت رسمی برسد.
حال اگر این شروط بعد از عقد نکاح تعیین شوند، باید به صورت سند جداگانه‌ای به دفاتر اسناد رسمی ارائه شود تا به شکل الحاقیه در سند ازدواج به ثبت برسد.
در حال حاضر شروط ضمن عقد به صورت الکترونیکی با امضای الکترونیکی زوجین در سامانه ثنا، ثبت می‌شوند. اگر زوجین بخواهند رونوشت کاغذی از سند ازدواج داشته باشند، توسط سردفتر رسمی ازدواج پرینتی با مهر برجسته در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. در این سیستم جدید، اصل سند به صورت الکترونیکی و پرینت آن با شناسه منحصر به‌فرد و کد تصدیق سند است.
هزینه ثبت شروط ضمن عقد
هزینه ثبت شروط ضمن عقد بر اساس تعرفه‌ای که هر ساله برای دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران مشخص می‌شود، است. با این‌که ممکن است دفاتر رسمی به ازای خدماتی که دارند، قیمت‌های متفاوتی ارائه دهند؛ اما در بیشتر مواقع تنظیم و ثبت این شرایط به ازای هر شرط محاسبه می‌شود.
با این تفاسیر می‌توانیم بگوییم بر اساس آخرین تعرفه اعلامی، تنظیم و ثبت شرایط ضمن عقد که با افزایش ۱۰۰ درصدی هم مواجه بوده به ازای هر شرط، معادل ۴ میلیون ریال است.
زمان ثبت شروط ضمن عقد
برای ثبت شروط ضمن عقد زمان مشخصی تعیین نشده است و مطابق با قوانین هر زمان، چه قبل از وقوع عقد نکاح و چه بعد از آن، امکان ثبت شروط وجود دارد؛ اما به طور معمول انجام این کار در هنگام عقد نکاح و به صورت هم‌زمان با تنظیم سند ازدواج است و در دفاتر اسناد ازدواج هم ثبت می‌شوند.
نکات و توصیه‌های حقوقی شروط ضمن عقد نکاح
شروط ضمن عقد از منظر قانونی به عنوان یک قرارداد حقوقی رسمی شناخته می‌شود که با امضای زوجین، طرفین متعهد به انجام آن هستند. بنابراین تخلف از این تعهدات زمینه‌ساز مشکلات جدی می‌شود که علاوه‌بر لطمه به بنیان خانواده می‌تواند تبعات قانونی به دنبال داشته باشد.
به همین دلیل در این قسمت برخی از مهم‌ترین نکات و توصیه‌ها پیرامون این مبحث را شفاف‌سازی می‌کنیم تا در خاطر شما بماند:
- شروط باید واضح و قابل اجرا باشند.
- شروط باید طبق قوانین مدنی و شرعی باشند.
- شروط باید قابل تحقق و اجرای واقعی بوده تا ضمانت اجرایی داشته باشند.
- تغییرات در شروط ضمن عقد باید به صورت کتبی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شوند.
- بدون تنظیم و امضای شروط عقد نکاح ممکن است به دلیل مبهم بودن تعهدات، مشکلاتی در آینده به وجود آید.
- شروط مبهم در دادگاه قابل استناد نیست و باطل اعلام می‌شوند. بنابراین باید واضح، مشخص و طبق قوانین باشند.
- شروط عقد به دلیل این‌که قابلیت انعطاف‌پذیری بیشتری دارد می‌تواند علاوه‌بر مسائل مالی، حقوق دیگر را هم تضمین کند و در مقایسه با مهریه‌های سنگین، انتخاب معقولانه‌تری است. البته این موضوع به توافق زوجین بستگی دارد.
- اطمینان از صحت و درستی شروط ضمن عقد ضمن جلوگیری از هرگونه مشکلات حقوقی در آینده، باعث اطمینان خاطر زوجین می‌شود. از این‌رو بهترین پیشنهاد برای افراد در شرف ازدواج، کمک گرفتن از وکلای متخصص در امور خانواده است. آن‌ها می‌توانند زوجین را راهنمایی کنند تا حق هیچ کدام تضییع نشده و تعادلی بین حقوق طرفین ایجاد شود.
شروط ضمن عقد به عنوان توافقاتی معتبر بین زوجین می‌تواند از بروز اختلافات حقوقی و مشکلات در آینده پیشگیری کند. این شروط باید به طور قانونی تنظیم شده تا اعتبار و ضمانت اجرایی لازم را داشته باشد. به همین دلیل ما در این صفحه به طور کامل این موضوع را بررسی و ضمن معرفی شروط ۱۲ گانه ضمن عقد، بهترین آن‌ها برای خانم‌ها و آقایان را تفکیک کردیم.
همچنین از شرایط صحت این شروط، ضمانت اجرایی آن، نحوه و زمان ثبت و هزینه‌ها سخن گفتیم. در پایان نیز مهم‌ترین توصیه‌های حقوقی را یادآوری کردیم تا ابهامی برای شما باقی نماند. امیدواریم که پاسخ سوالات خود را گرفته باشید. در صورت تمایل، می توانید از مشاوره با بهترین وکیل تهران استفاده کنید.