مهریه چیست؟
مهریه به زبان ساده یک حق مالی است که شوهر در هنگام عقد ازدواج، ملزم به پرداخت آن به زن می‌شود و به عنوان یکی از شروط ضمن عقد در سند ازدواج ثبت می‌شود. در واقع مهریه مالی است که زوج بعد از عقد نکاح، متعهد به پرداخت آن به زوجه می‌شود و زن به عنوان مالک مهر، هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند.
حال ماده قانونی مهریه چیست؟ قانون مدنی بنابر ماده ۱۰۸۵ به صراحت بیان می‌کند: به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن داشته باشد. طبق همین اصل، زن تا زمانی که مهر به او تسلیم نشود، اختیار دارد از ایفای وظایف خود در مقابل شوهر امتناع کند.
از زمان عقد ازدواج، زن بدون قید و شرط می‌تواند در هر زمان برای مطالبه مهریه مطابق با مقررات قانونی و شرعی اقدام کند.
ماهیت مهریه
حال بیایید بررسی کنیم ماهیت مهریه چیست؟ قوانین شرعی و مدنی ایران نشان می‌دهد که مرد وظیفه حمایت مالی زن را به عهده دارد. از طرفی مهر یا صداق با مالکیت زوجه غیرقابل انکار است و جزو جدایی‌ناپذیر از عقد ازدواج شناخته می‌شود.
در واقع ماهیت صداق مبتنی بر سنت و مذهب است که در حقوق ایران، الزام قانونی دارد؛ اما در حقوق غربی چنین چیزی وجود ندارد.
اگر بخواهیم دلیل مهریه را بدانیم از یک سو به عنوان نوعی تضمین اقتصادی برای زن در زندگی مشترک به حساب می‌آید که درصورت بروز اختلاف یا پایان آن، پشتوانه مالی محسوب می‌شود؛ از سوی دیگر ماهیت مهریه به منزله احترام و تکریم زن و مسئولیت‌پذیری مرد نسبت به زندگی زناشویی است. ضمن این‌که اهرمی برای سرکوبی تمایلات نفسانی مرد هم شناخته می‌شود.
مهریه در اسلام
از دیدگاه اسلام مهریه، صداق نامیده می‌شود که پرداخت آن نشانه صداقت ادعای مرد در عشق و محبت به همسر است. این‌که چند نوع مهریه داریم را می‌توانیم از لحاظ شرعی و قانونی تقسیم‌بندی کنیم؛ اما اسلام، صداق را یک حق شرعی برای زن در نظر گرفته و وظیفه پرداخت آن را برای مرد واجب می‌داند.
همچنین در بسیاری از آیات قرآن و روایات به عدالت در تعیین مهر در حد توان زوج، تاکید شده و مهریه‌های سنگین که به ضرر طرفین باشد را به شدت نهی می‌کند.
مهریه شرعی چقدر است؟
با این‌که انواع مهریه از لحاظ شرعی و قانونی به‌طور دقیق، تعیین نشده است؛ اما همواره توصیه‌هایی برای آن باتوجه به توافقات، شرایط مالی و اجتماعی وجود دارد. مهریه شرعی در اسلام با نام مهرالسنه به معنای مهریه‌ای است که پیامبر اسلام (ص) برای همسران خود و حضرت فاطمه (س) تعیین کرده‌اند.
مقدار این مهر، بسته به ارزش پول امروز متغیر می‌شود؛ البته زیاد نیست و به عنوان مهر متعارف و مورد توجه اسلام، تعریف شده است. مقدار مهرالسنه حضرت زهرا ۵۰۰ درهم برابر با ۱۵۰۰ گرم، نقره خالص است.
مهریه قانونی چقدر است؟
برای این‌که بدانیم قانون مهریه چیست باید بر اساس قوانین مدنی، مقررات مرتبط و آن‌چه زوجین تعیین و ثبت کرده‌اند، صحبت کنیم. مهریه قانونی آن‌چیزی است که در سند ازدواج رسمی ثبت شده و به عنوان یکی از شروط عقد، مورد حمایت قانونی قرار می‌گیرد. طبق قوانین، مقدار مهر همان مبلغی است که زوجین بر سر آن توافق می‌کنند و به ثبت می‌رسانند.
باتوجه به تغییرات و مطابق با ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، مهر بیش از ۱۱۰ سکه بهار آزادی، مشمول برخی از مولفه‌ها می‌شود و پرداخت آن مشروط به توانایی مالی زوج است؛ بنابراین مهر تا ۱۱۰ سکه و ارزش معادل این مبلغ، حتی اگر در توان مالی زوج نباشد، برای زوجه قابل مطالبه و زوج موظف به پرداخت آن است.
مهریه قانونی می‌تواند به‌صورت پول، املاک، طلا یا سایر دارایی‌ها تعیین شود.
حکم مهریه چیست؟
حکم مهریه شرعی بر این است که به عنوان صداق، حق زوجه و پرداخت آن برای زوج واجب است؛ اما حکم قانونی مهریه چیست؟ از نظر قوانین مدنی ایران، مهر به عنوان یک طلب مالی قانونی در نظر گرفته می‌شود و زن می‌تواند ازطریق قانون و محاکم قضایی، آن را مطالبه کند.
اگر زوجه طلبی بیش از ۱۱۰ سکه داشته باشد، باید بتواند قابل وصول بودن آن را اثبات کند؛ در غیر این صورت بر اساس ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، رسیدگی می‌شود.
انواع مهریه کدامند؟
انواع مهریه با اسامی مختلف، تعیین و دسته‌بندی می‌شوند که باتوجه به شرایط عقد، نحوه تعیین و پرداخت آن با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین بر این اساس است که توافق زوجین بر سر مهریه چیست؟ این موارد در عقد نکاح در شروط ضمن عقد، مشخص می‌شوند که هر کدام، شرایط و آثار متفاوتی دارند؛ اما چند نوع مهریه داریم؟
تنوع صداق ناشی از تفاوت‌های موجود در نحوه توافق و شروط است که قانون یا شرع برای آن‌ها در نظر گرفته است. نحوه پرداخت آن هم باتوجه به شرایط مالی و توان پرداخت زوج، مشخص می‌شود؛ حتی نحوه مطالبه آن هم با یکدیگر متفاوت است؛ اما تعیین مهر در نکاح به ۴ گروه تقسیم می‌شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
مهرالمسمی
درخصوص این‌که چند نوع مهریه داریم، اولین گروه با نام مهرالمسمی شناخته و به مهری گفته می‌شود که در هنگام عقد نکاح به‌صورت مشخص و با توافق طرفین، تعیین شود. حال مهم‌ترین شرط برای این مهریه چیست؟
شرط مهرالمسمی این است که باید مقدار و نوع آن به‌طور کامل، روشن و قابل تعریف باشد؛ ضمن این‌که توافق در مورد آن در سند ازدواج، ثبت شود. این صداق به‌صورت نقدی، طلا، املاک یا هر مال دیگری تعریف می‌شود.
مهرالمثل
مهرالمثل، نوعی از مهریه است و زمانی استفاده می‌شود که در هنگام عقد نکاح، مهریه تعیین نشده یا به‌طور دقیق مشخص نباشد و شبهه‌ای به وجود آید یا به‌خاطر ابهام، قابلیت اجرا نداشته باشد.
تعیین آن هم بر اساس عرف و شأن خانوادگی و اجتماعی زن است. مهرالمثل نیاز به حکم دادگاه برای تعیین مقدار دارد و معیار اصلی آن در مقایسه با زنان هم‌طبقه یا بستگان نزدیک است.
مهرالمتعه
مهرالمتعه در مواردی مطرح می‌شود که در زمان عقد، مهریه‌ای تعیین نشده و قبل از ارتباط زناشویی، زوج قصد طلاق چه یکطرفه یا چه طلاق توافقی زوجه را داشته باشد؛ اما شرط این نوع مهریه چیست؟ در واقع بنابر ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی، دادگاه بر اساس وضعیت مالی زوج، آن را محاسبه می‌کند که باید پرداخت شود؛ ضمن این‌که از لحاظ اقتصادی، ارتباط مستقیم با مهرالمثل و تعیین آن دارد.
مهرالسنه
در ادامه این سوال که چند نوع مهریه داریم، مهرالسنه به نوعی گفته می‌شود که به عنوان الگو از پیامبر (ص) در تعیین صداق حضرت زهرا (س) پیروی می‌شود. مقدار این مهر از دید اسلام، اندازه مشخصی ندارد و به رضایت طرفین وابسته است. البته فتواهای بسیاری از فقها در خصوص ماهیت مهریه و تعیین مقدار این نوع از صداق وجود دارد و مقدار زیاد آن را مکروه می‌دانند.
اما بعد از پرداختن به این‌که مهریه چیست؟ مهم‌ترین سوال درخصوص نحوه پرداخت آن است که تحت‌تاثیر توافقات مدنی و قوانین، تعریف می‌شود. در مجموع می‌توانیم نحوه پرداخت مهریه، تعیین زمان و شرایط آن را با توجه به اصلاحات جدید در قوانین به ۲ گروه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، تقسیم‌بندی کنیم که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه به این معنا است که زن می‌تواند بی قید و شرط و هر زمان که بخواهد، مهریه خود را درخواست کند و مرد موظف به پرداخت آن است. این مهر یکی از انواع مهریه است که در هنگام نکاح، توسط زوجین ذکر می‌شود و مالکیت آن را حق زوجه می‌دانند.
در این حالت مرد ملزم به پرداخت است؛ حتی اگر پولی برای آن نداشته باشد. درصورت عدم پرداخت هم زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، شکایتی تنظیم کند و حتی خواستار محکومیت برای مرد باشد.
مهریه عندالاستطاعه
نوعی از پرداخت مهر، تحت عنوان عندالاستطاعه نیز تعریف شده است که زوجه زمانی می‌تواند مهر خود را طلب کند که زوج، استطاعت پرداخت آن را داشته باشد. این نوع از صداق مختص شرایطی است که مهریه بالاتر از توان مالی زوج باشد و بر اساس وضعیت اقتصادی آن، مشخص شود. مطالبه مهر در این حالت باید با اثبات در محاکم قضایی انجام شود.
مشخصه‌های اساسی صحت مهریه
حال مهم است که بدانید مشخصه‌های صحت مهریه چیست که باتوجه به حقوق خانواده و قوانین اسلامی به شرایطی اشاره دارد که برای قانونی و معتبر بودن مهر، باید رعایت شوند. این فاکتورها به منظور تضمین حقوق طرفین و جلوگیری از بروز اختلافات مالی و اجتماعی در زندگی زناشویی، تعیین شده است. موارد اصلی صحت مهریه عبارت‌اند از:
۱.مهر باید معین و مشخص باشد
مهریه باید به‌طور دقیق و مشخص، تعیین شود و در مواردی که مجهول یا نامعین است با وجود صحت عقد اما مهر باطل به حساب می‌آید. بنابراین مبلغ، نوع و شرایط آن باید قابل شناسایی باشد.
۲.مهریه نباید غیرمجاز یا خلاف قوانین باشد
هر نوع از صداق باید بر اساس قوانین اسلامی و مدنی، مجاز و معتبر باشد. مهریه‌های غیرقانونی که شامل شرط‌های غیرشرعی هستند، اعتباری ندارند.
۳.مهریه باید در تملک و اختیار زن باشد
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن پس از عقد نکاح مالک مهریه است. به این معنی که حق انتفاع و تصرف مالکانه در مهر را دارد و می‌تواند اقداماتی هم‌چون فروش، بخشش یا اجازه آن را داشته باشد.
۴.مهریه می‌تواند عین معین یا کلی تعیین شود
مهریه باید قابلیت تعدیل و تامین داشته باشد؛ به‌طور کلی مهر باید دارای ارزش مالی باشد و بتوان آن را به‌صورت پول یا سایر اموال، ارزش‌گذاری کرد. بنابر ماده ۱۰۸۳ قانون مدنی، مهر را می‌توان به‌صورت عین معین یا کلی تعیین کرد.
توصیه می‌کنیم برای اطلاعات دقیق و جزئی در رابطه صحت مهریه، به بهترین وکیل مهریه تهران یا شهر محل سکونت خود مراجعه کرده و از مشورت با ایشان استفاده نمایید.
نکات مهمی که باید در مورد مهریه بدانید
این‌که بدانید توصیه‌ها و نکات مهریه چیست می‌تواند باعث جلوگیری از مشکلات و اختلافات در آینده شود. زوجین باید به شرایط و مسائل مربوط به مهریه آشنا باشند؛ حقوق خود را بشناسند و برای حفظ آن به‌طور عادلانه، تلاش کنند. از مهم‌ترین توصیه‌های حقوقی در این خصوص، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- مقدار و نوع مهر باید به‌طور شفاف، مشخص شود تا حقوق طرفین تضییع نشود.
- هنگام تعیین مهریه لازم است به توان مالی زوج، توجه شود و نباید به گونه‌ای باشد که یکی از طرفین، تحت فشار مالی قرار گیرد یا زندگی مشترک را دچار مشکل کند.
- مهریه قانونی در سند ازدواج به‌صورت رسمی ثبت می‌شود. این اقدام کمک می‌کند حقوق زن محفوظ بماند و درصورت اختلاف، قابل پیگیری حقوقی است.
- زوجین باید بدانند ماهیت مهریه چیست و به قوانین حقوقی مربوط به زن و مرد، آگاه باشند تا در مواجهه با مشکلات احتمالی، بهترین تصمیم را اتخاذ کنند.
- بهترین پیشنهاد این است که پیش از عقد، زوجین گفت‌وگوی صریحی درباره مهریه داشته باشند. این شفاف‌سازی‌ها از انتظارات و شرایط مالی از بروز دعاوی خانوادگی، پیشگیری می‌کند.
در مواردی که مهریه به اختلافات جدی می‌انجامد، کمک گرفتن از وکیل خانواده تهران یا سایر شهرها با تخصص امور مهریه راه‌حل مناسبی است. این وکلا به عنوان حقوق‌دان و کارشناس در زمینه خانواده می‌توانند درخصوص انواع مهریه، نفقه و طلاق بائن و توافقی مراحل قانونی آن و پیگیری حقوق افراد کمک کنند. وکیل در تهران یا هر شهری دیگر که مجرب در امور مهریه است، درصورت نیاز با مستندات کافی و راه‌کارهای استراتژیک، برای احقاق حق افراد تلاش می‌کند.
این‌که مهریه چیست و چگونه می‌تواند بر زندگی زوجین تاثیر بگذارد، مشخص است؛ اما مسائل حقوقی متفاوتی درخصوص تعیین و پرداخت مهر از جمله توجه به توان مالی، ثبت رسمی در سند ازدواج و آگاهی از قوانین مرتبط به آن وجود دارد. بهره‌مندی از مشاوره‌های حقوقی در این حوزه کمک می‌کند تا سلامت و آرامش در زندگی مشترک، حفظ شود.
این‌گونه این ابزار شرعی و قانونی می‌تواند به‌جای این‌که منجر به دعاوی پیچیده حقوقی شود، استحکام بنیان خانواده و حفظ روابط خانوادگی را به‌همراه داشته باشد. در آخر پیشنهاد می‌کنیم از مشاوره حقوقی در تهران گروه حقوقی دادپایا استفاده نمایید.
