قرار عدم استماع دعوا یعنی چه؟
قرار عدم استماع دعوا در معنای لغوی به مفهوم دستور گوش ندادن به دعوا است. این دستور یکی از تصمیمات دادگاه عمومی و حقوقی شناخته می‌شود که قاضی بدون ورود به ماهیت دعوا، رسیدگی را متوقف می‌کند.
به زبانی ساده، زمانی که به دلیل عدم وجود شرایط اساسی اقامه دعوا یا موانع در طرح دعوا یا اشکالات در نحوه تقدیم دادخواست، موضوع مطروحه غیرقابل استماع باشد، قاضی با صدور این قرار پرونده را از دور رسیدگی خارج می‌کند؛ اما افراد بعد از صدور این دستور و پس از رفع موانع می‌توانند مجدد اقدام به طرح همان دعوا در محاکم قضایی کنند.
این قرار از جمله قرارهای قاطع دعوا است که دادگاه به دلیل ایرادات شکلی یا برای حفظ حقوق احتمالی اشخاص ثالث، بدون ورود به ماهیت پرونده اقدام به صدور آن می‌کند.
در این خصوص ماده ۳۳۲ قانون آیین دادرسی به این موضوع اشاره دارد و این قرار را ناظر به دعاوی قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر می‌داند؛ بنابراین اگر اصل حکم راجع به دعوا قابلیت تجدیدنظرخواهی داشته باشد، امکان اعتراض به این دستور با مهلت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای بدوی وجود دارد.
موارد صدور قرار عدم استماع دعوا
قرار عدم استماع دعوا زمانی صادر می‌شود که دادگاه تشخیص دهد به لحاظ قانونی، رسیدگی امکان‌پذیر نیست. در بیشتر موارد برای صدور این قرار، خواهان حق اقامه دعوا را نداشته یا قوانین طرح دعوا را رعایت نکرده است. از مهم‌ترین موضوعاتی که با صدور این دستور مواجه می‌شوند، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی علی‌رغم ممنوعیت قانونی بعد از دعوا در اصل مالکیت یا دعوی التزام به تنظیم سند رسمی ملک باشد.
- دادخواست برای تجدیدنظرخواهی و فرجام‌خواهی موضوعات غیرقابل نظرخواهی و فرجام‌خواهی باشد.
- دادخواست به دلیل منشا خواسته نامشروع باشد؛ (مانند مطالبه وجه از فروش مواد مخدر یا قمار)
- طرح دعوای ممانعت از حق بعد از این‌که اصل حق انتفاع و ارتفاع، اقامه دعوا شده باشد.
- درخواست واخواهی از حکمی که به صورت حضوری صادر شده باشد.
- دادخواست علیه فردی که در زمان تقدیم دادخواست، فوت کرده باشد.
- در دعاوی طاری تمامی اصحاب دعوا، طرف قرار داده نشوند.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
علت و دلایل قرار عدم استماع دعوا
قرار عدم استماع دعوا به این دلیل صادر می‌شود که رسیدگی به طور قانونی مجاز نبوده یا بیهوده است. در واقع قانون‌گذار با صدور این قرار از طرح دعاوی که در چارچوب قانون نیست، بدون ورود به ماهیت آن جلوگیری می‌کند. در این راستا از اصلی‌ترین دلایل صدور این قرار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دعوایی که باید با دعوای دیگر توأمان طرح می‌شده به صورت مستقل طرح شده باشد؛ (مانند امور مالکیت و ثبتی)
- رای قطعی در خصوص همان موضوع وجود داشته باشد.
- دعوا به طرفیت تمام اصحاب دعوا، طرح نشده باشد.
- دعوای مطروحه دلایل قانونی و موجه نداشته باشد.
- علت اقامه دعوا نامشروع و غیرقانونی باشد.
- حقوق احتمالی اشخاص ثالث تضییع شود.
شرایط صدور قرار عدم استماع دعوا
صدور قرار عدم استماع دعوا مستلزم وجود شرایطی است که بیان‌گر نقض قوانین باشد؛ به عبارتی دادگاه زمانی این قرار را صادر می‌کند که به دلیل موانع قانونی، رسیدگی را بیهوده بداند.
مانند زمانی که موضوع دعوا نامشروع یا غیرقانونی است یا وقتی که خواهان حق اقامه دعوا را ندارد. همچنین اگر رسیدگی به دعوای حقوقی نتیجه و اثر عملی را در پی نداشته باشد، دادگاه پرونده را غیرقابل استماع می‌داند؛ مانند عقد رهن یا هبه، زمانی که قبض صورت نگرفته و مرتهن یا هبه‌گیرنده اقامه دعوا کند.
آثار قرار عدم استماع دعوا
قرار عدم استماع دعوا نیز مانند هر قرار صادره دیگر از دادگاه، آثار مخصوص به خود را دارد که مهم‌ترین آن توقف رسیدگی است. با این‌که این دستور مانع از طرح مجدد دعوا نمی‌شود؛ اما می‌تواند به طور مستقیم بر حقوق افراد تاثیر بگذارد. در ادامه به بررسی آثار صدور این قرار می‌پردازیم:
- مطابق با قوانین آیین دادرسی مدنی اگر اصل حکم دعوای مطروحه در دادگاه حقوقی قابل تجدیدنظر باشد، می‌توان به قرار عدم استماع صادره نیز اعتراض کرد و تقاضای تجدیدنظر داشت.
- صدور این دستور باعث می‌شود تا دادگاه بدون بررسی ماهیت دعوا، پرونده را از جریان رسیدگی خارج کند؛ حتی اگر در دست رسیدگی باشد به طور موقت، متوقف می‌شود.
- بعد از صدور این دستور با رفع موانع، امکان طرح مجدد دعوا وجود دارد؛ یعنی این قرار اعتبار امر مختومه ندارد و می‌توان با ایجاد شرایط قانونی، مجدد اقامه دعوا کرد.
- هزینه‌های داده شده قابل استرداد نیست. در واقع هزینه دادرسی پرداخت شده برای تقدیم دادخواست به دادگاه با صدور این قرار به خواهان بازگردانده نمی‌شود.
نمونه رای قرار عدم استماع دعوا
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
قرار عدم استماع قطعی
قرار عدم استماع دعوا مطابق با بند ب ماده ۳۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، جزو قرارهای قاطع دادگاه شناخته می‌شود و تنها زمانی قابل تجدیدنظر است که اصل دعوای مطروحه، این قابلیت را داشته باشد؛ بنابراین در مواردی که دعوا بر اساس قوانین و مقررات مربوطه غیرقابل استماع شناخته شود، دادگاه قرار عدم استماع قطعی صادر می‌کند؛ مانند مواردی که دعوای مطروحه مطالبه مالی از منشا نامشروع مانند قمار یا مواد مخدر بوده یا مواردی که خوانده به هنگام تقدیم دادخواست، فوت کرده باشد.
قرار عدم استماع دعوی خواهان بدوی یعنی چه؟
قرار عدم استماع دعوی خواهان بدوی به این معنا است که در دادگاه بدوی، رسیدگی به پرونده بدون ورود به ماهیت آن متوقف و دعوای خواهان غیرقابل استماع تشخیص داده شود. در بیشتر مواقع رسیدگی به دلیل وجود مانع به صورت قانونی مجاز نبوده یا بیهوده شمرده می‌شود.
در این شرایط خواهان باید علت صدور این رای را رفع کند و در صورت امکان، همان دعوا را مجدد اقامه کند. برای اعتراض هم می‌تواند در دادگاه تجدیدنظر به صدور این قرار، معترض شود.
آیا قرار عدم استماع دعوی قابل اعاده دادرسی است؟
قرار عدم استماع دعوا یکی از تصمیمات دادگاه است که قابل اعاده دادرسی نیست. به طور کلی در قوانین وضع شده، تصمیمات قضایی به ۲ شکل حکم قطعی و قرار قطعی صادر می‌شوند.
بر همین اساس مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی، اعاده دادرسی فقط برای احکام قطعی قابل اعمال است و شامل قرارها نمی‌شود. با این تفاسیر برای قرار صادره عدم استماع، نمی‌توان درخواست اعاده دادرسی داشت.
آیا قرار عدم استماع دعوا قابل فرجام خواهی است؟
با استنباط از مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، می‌توان گفت که قرار عدم استماع دعوا قابل فرجام‌خواهی نیست؛ چراکه از جمله دستوراتی شناخته می‌شوند که به دلیل ایرادات شکلی و بدون ورود به ماهیت دعوا، صادر شده‌اند. با استناد به این قوانین، قرارهای صادره از دادگاه‌های بدوی و تجدیدنظر، قابلیت فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور را ندارند.
آیا قرار عدم استماع دعوا اعتبار امر مختومه دارد؟
قرار عدم استماع دعوا به خودی خود اعتبار امر مختومه را ندارد. در واقع این قرار تصمیمی است که به علت وجود موانع و نقض قوانین از دور رسیدگی خارج می‌شود و دادگاه به ماهیت و موضوع دعوا نمی‌پردازد.
اعتبار امر مختومه مختص به زمانی است که دادگاه به ماهیت دعوا رسیدگی و حکم قطعی صادر کند؛ پس نمی‌توان قرار صادره عدم استماع دعوا را به منزله مختومه شدن آن دانست و با رفع موانع، امکان طرح مجدد دعوا وجود دارد.
اعتراض به قرار عدم استماع دعوا
برای اعتراض به قرار عدم استماع دعوا ابتدا باید بدانید دلیل صدور این قرار چیست و چرا دادگاه بدوی، پرونده را غیرقابل استماع دانسته است؟ بعد از آن می‌توانید با تکمیل نقص‌های مطرح شده، درخواست تجدیدنظر داشته باشید.
تنها نکته این‌که مهلت اعتراض به قرارهای صادره برای اشخاص مقیم ایران ۲۰ روز و اشخاص مقیم خارج از کشور ۲ ماه از تاریخ ابلاغ یا تقاضای مهلت واخواهی است؛ در غیر این صورت حق اعتراض خود را از دست می‌دهید.
نکته مهم این است که ارائه دلایل و مستندات کافی به دادگاه تجدیدنظر، بسیار اهمیت دارد. تمامی موانع و نقص‌های مطرح شده از دادگاه بدوی در درخواست اولیه، باید برطرف شوند. همچنین باید بتوانید دلایل کافی و مشهود برای ادامه رسیدگی به دادگاه تجدیدنظر ارائه دهید. این‌گونه شانس بیشتری برای قبول اعتراض، پذیرش دادخواست و پیگیری پرونده دارید.
نمونه دادخواست اعتراض به قرار عدم استماع دعوا
برای دانلود، اینجا کلیک کنید.
هزینه دادرسی اعتراض به قرار عدم استماع دعوا
هزینه‌های دادرسی هر سال طبق تعرفه‌های مشخصی در قانون بودجه، تصویب و مشخص می‌شوند. در این خصوص هزینه دادرسی اعتراض به قرار عدم استماع دعوا معادل هزینه دعاوی غیرمالی محاسبه می‌شود. طبق آخرین تعرفه، هزینه دادرسی اعتراض و درخواست تجدیدنظر از قرارهای قابل تجدیدنظر در دادگاه و دیوان عالی کشور در امور حقوقی از ۴۰۰۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰۰ ریال اعلام شده است.
تفاوت قرار رد دعوی و عدم استماع دعوا
قرار رد دعوی نیز مانند قرار عدم استماع دعوا از جمله قرارهایی است که مطابق با ماده ۳۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، باعث توقف رسیدگی می‌شود. تنها تفاوت این ۲ قرار در این است که وقتی دادگاه به دعوا رسیدگی کرده و با عدم رعایت مقررات قانونی مواجه می‌شود یا زمانی که نقص نسبت به موارد اعلامی دفتر دادگاه وجود دارد، قرار رد دعوا را صادر می‌کند.
این در حالی است که در قرار عدم استماع دعوا، هیچ رسیدگی انجام نمی‌شود و در بیشتر موارد ایرادات در اقامه دعوا یا موانع در طرح دعوا و اشکالات در نحوه تقدیم دادخواست است.
قرار عدم استماع دعوا الزام به تنظیم سند
در الزام به تنظیم سند رسمی و دعاوی اثبات وقوع عقد بیع، چنان‌چه درخواست از طرف خریدار باشد، دادگاه قرار عدم استماع دعوا را صادر و رسیدگی را متوقف می‌کند؛ چراکه در این پرونده‌ها خریدار قائم مقام تشریفات ثبتی شناخته و سند مالکیت به نام او صادر می‌شود.
همچنین در مواردی ممکن است خواهان حق اقامه دعوا را نداشته یا شرایط و قوانین لازم را رعایت نکرده باشد. در این صورت دادگاه با صادر کردن این قرار، دعوا را غیرقابل استماع می‌داند و آن را از دور رسیدگی خارج می‌کند.
قرار عدم استماع دعوا در اعسار
اعسار مبحثی است که به دلیل عدم توانایی مالی برای پرداخت هزینه‌های دادرسی یا بدهی‌ها در دعاوی بررسی می‌شود؛ اما از آن‌جا که قرار عدم استماع دعوا امر مختومه حساب نمی‌شود با رد اعسار، امکان تقدیم دادخواست اعسار با رفع ایرادات قبلی وجود دارد؛ بنابراین با رفع نقصان در دادخواست اعسار می‌توان درخواست جدید را بدون تجدیدنظرخواهی به ثبت رساند.
قرار عدم استماع دعوا در تجدیدنظر
قرار عدم استماع دعوا در تجدیدنظر با استنباط از ماده ۳۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی است؛ به این معنا که امکان تجدید نظرخواهی نسبت به قرار صادره در صورتی وجود دارد که اصل حکم راجع به دعوا، قابلیت تجدیدنظرخواهی داشته باشد. زمانی که دادگاه بدوی دعوای مطروحه را قابل استماع نداند، خواهان می‌تواند نسبت به قرار صادره اعتراض و تجدیدنظرخواهی کند. مهلت این اعتراض ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای بدوی است.
نکات حقوقی قرار عدم استماع دعوا
موضوع قرار عدم استماع دعوا از آن جهت که روند رسیدگی به پرونده را متوقف می‌کند، بسیار اهمیت دارد. عدم آگاهی از شرایط قانونی اقامه دعوا و مسلط نبودن به قوانین، منجر به صدور چنین دستوری می‌شود که در نهایت، حقوق خواهان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل در ادامه مهم‌ترین نکات حقوقی این قرار را یادآوری می‌کنیم:
- با صدور این قرار، دادگاه به ماهیت دعوا ورود نمی‌کند و فقط از نظر شکلی و طرح دعوا آن را غیرقابل استماع می‌داند.
- مهلت اعتراض به قرار صادره عدم استماع ۲۰ روز است و با پایان این مدت، دیگر حق اعتراض نخواهید داشت.
- این قرار فقط زمانی قابل تجدیدنظرخواهی است که اصل حکم، این قابلیت را داشته باشد.
- با رفع موانع و نواقص دعوای مطروحه، امکان طرح مجدد همان دعوا وجود دارد.
- با صدور دستور عدم استماع دعوا، هزینه‌های دادرسی قابل استرداد نیست.
- با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی در پرونده‌هایی که قرار عدم استماع آن صادر شده، بهترین پیشنهاد کمک گرفتن از وکلای متخصص در این حوزه است. آن‌ها می‌توانند شما را از نواقص پرونده و دلایلی که باعث صدور این قرار شده، آگاه سازند. در ادامه نیز برای اقامه دعوا یا اعتراض به قرار صادره، بهترین مسیر را پیش روی شما قرار می‌دهند. این امر شانس موفقیت پرونده را افزایش می‌دهد و از تضییع حقوق شما جلوگیری می‌کند.
صدور قرار عدم استماع دعوا به عنوان یک دستور قضایی می‌تواند دعوای مطروحه را از دور رسیدگی خارج کند و به راحتی مسیر یک پرونده را متوقف سازد؛ بنابراین آگاهی در خصوص این موضوع حقوقی می‌تواند به افراد درگیر با این چالش کمک کند.
ما در این صفحه سعی کردیم تمامی اطلاعات در خصوص موارد صدور، شرایط و آثار این قرار را در اختیار شما قرار دهیم و نحوه اعتراض به آن را هم شفاف‌سازی کردیم. ضمن این‌که با پاسخ به سوالات و رفع ابهامات در این حوزه، نکات حقوقی مهمی را نیز با شما به اشتراک گذاشتیم. امیدواریم که این مطالب به شما کمک کرده باشد.