نفقه فرزند چیست؟
نفقه فرزند، عبارت است از تأمین کلیه نیازهای متعارف و ضروری زندگی او، که بر عهده پدر است. این نیازها شامل مواردی همچون خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه های آموزشی، درمانی و تفریحی متناسب با وضعیت مالی پدر و عرف جامعه می باشد.
فلسفه وجودی نفقه فرزند، حمایت از کودکان و نوجوانانی است که به دلیل سن کم و عدم استقلال مالی، قادر به تأمین معاش خود نیستند. این تکلیف قانونی، به منظور تضمین رشد و تکامل سالم جسمی و روحی فرزندان وضع شده است.
مطابق قوانین مدنی، پرداخت نفقه فرزند، در درجه اول بر عهده پدر است. این تکلیف، حتی پس از جدایی والدین و در صورتی که حضانت فرزندان با مادر باشد، همچنان بر دوش پدر باقی می‌ماند.
در صورتی که پدر فوت کند یا توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد، این وظیفه به جد پدری (پدربزرگ) منتقل می‌شود. در شرایط خاص و با احراز عدم توانایی مالی پدربزرگ نیز، ممکن است تأمین نفقه بر عهده مادر یا سایر اقارب قرار گیرد، اما اولویت همواره با پدر و سپس جد پدری است.
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
ارائه مشاوره و خدمات حقوقی آنلاین
مصادیق و موارد نفقه فرزند
نفقه فرزند، دامنه وسیعی از نیازهای اساسی و متعارف زندگی او را در بر می‌گیرد. خوراک، شامل تأمین مواد غذایی سالم و کافی برای رشد و سلامت فرزند است. پوشاک، شامل تهیه لباس‌های مناسب فصل و درخور شأن و وضعیت اجتماعی خانواده می‌باشد.
مسکن، به معنای فراهم نمودن مکانی امن و مناسب برای سکونت فرزند است که متناسب با وضعیت مالی خانواده باشد. علاوه بر این موارد اصلی، نفقه فرزند شامل هزینه‌های آموزشی از قبیل شهریه مدرسه، لوازم التحریر و کتب درسی نیز می‌گردد.
همچنین، تأمین هزینه‌های درمانی و بهداشتی فرزند، از جمله ویزیت پزشک، دارو و بستری شدن در بیمارستان در صورت نیاز، جزء نفقه محسوب می‌شود.
علاوه بر این نیازهای ضروری، هزینه‌های تفریحی و فرهنگی متناسب با سن و وضعیت فرزند و عرف جامعه نیز می‌تواند جزء مصادیق نفقه تلقی گردد، زیرا این موارد در رشد اجتماعی و روحی فرزند مؤثر هستند. تعیین دقیق میزان و مصادیق نفقه، در صورت عدم توافق والدین، بر عهده دادگاه و با در نظر گرفتن وضعیت مالی پدر و نیازهای متعارف فرزند خواهد بود.
شرایط پرداخت نفقه فرزند
در رابطه با شرایط پرداخت نفقه فرزند باید بگوییم به صورت کلی برای فرزند پسر نفقه تا ۱۸ سالگی و برای فرزند دختر تا زمان ازدواج است و پدر موظف به پرداخت نفقه است و نمی‌تواند نسبت به این حق کوتاهی کند و گرنه مجازات خواهد شد!
نفقه فرزند پسر تا چه سنی است؟
همانطور که در پاراگراف قبلی نیز اشاراتی به این موضوع داشتیم، مطابق قوانین حال حاضر ایران نفقه فرزند ذکور تا ۱۸ سالگی به عهده پدر فرزند می‌باشد و همچنین در صورت فوت پدر این نفقه از جد پدری (پدربزرگ) نیز قابل مطالبه است!
نفقه فرزند دختر تا چه سنی است؟
نفقه پسر با نفقه دختر متفاوت است و در این باره باید بگوییم پدر موظف است تا زمان ازدواج دختر خود نسبت به پرداخت نفقه او اقدام کند!
نفقه فرزند بر عهده چه کسی است؟
بر اساس قانون مدنی، پرداخت نفقه فرزند در درجه اول بر عهده پدر است. این تکلیف، فارغ از وضعیت مالی مادر و صرفاً به دلیل رابطه پدری و فرزندی، بر عهده او قرار دارد. نفقه شامل تمامی نیازهای متعارف زندگی فرزند از قبیل خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل، و درمان می‌شود و میزان آن با توجه به وضعیت مالی پدر و نیازهای فرزند تعیین می‌گردد.
در این باره همچنین باید بگوییم در صورتی که پدر فوت کند یا به دلیل ناتوانی مالی قادر به پرداخت نفقه نباشد، تکلیف پرداخت نفقه به جد پدری (پدربزرگ پدری) منتقل می‌شود. این تکلیف بر اساس قاعده “الأقرب فالأقرب” یعنی نزدیک‌ترین خویشاوند پدری به ترتیب اولویت، بر عهده اجداد پدری خواهد بود.
تنها در صورت عدم وجود پدر و اجداد پدری یا عدم توانایی مالی آن‌ها، نفقه فرزند بر عهده مادر قرار می‌گیرد. بنابراین، مسئولیت پرداخت نفقه فرزند، یک سلسله مراتب قانونی دارد که ابتدا پدر، سپس اجداد پدری، و در نهایت مادر عهده‌دار آن خواهند بود.
نفقه فرزند بعد از طلاق
در رابطه با نفقه فرزند بعد از طلاق باید بگوییم بسیاری از عزیزان گمان می‌کنند نفقه نیز همانند حضانت بعد از طلاق به عهده مادر می‌شود که این تصوری اشتباه است و باید بگوییم در صورت طلاق زوجین از یکدیگر پدر موظف است تا 20 سالگی برای فرزند پسر و تا زمان ازدواج برای فرزند دختر نسبت به پرداخت نفقه اقدام کند.
نفقه فرزند بعد از ازدواج مادر
بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، نفقه فرزند بر عهده پدر است. این تکلیف قانونی، با ازدواج مجدد مادر و حتی در صورتی که حضانت فرزند با مادر باشد، به قوت خود باقی می‌ماند.
ازدواج مادر، به هیچ وجه موجب سلب مسئولیت پرداخت نفقه از سوی پدر نمی‌شود. پدر موظف است تا زمانی که فرزند نیازمند نفقه باشد، اعم از خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه‌های تحصیلی و درمانی، نسبت به تأمین آن‌ها اقدام کند.
در صورتی که پدر از پرداخت نفقه استنکاف ورزد، مادر یا قیم قانونی فرزند می‌تواند به نمایندگی از او، در دادگاه‌های خانواده طرح دعوی نموده و الزام پدر به پرداخت نفقه را خواستار شود. دادگاه با بررسی وضعیت مالی پدر و نیازهای فرزند، میزان نفقه را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر خواهد کرد. بنابراین، ازدواج مجدد مادر، تأثیری بر حق فرزند در دریافت نفقه از پدر نخواهد داشت.
نفقه فرزند بعد از فوت پدر
پس از فوت پدر، تکلیف پرداخت نفقه فرزند به طور مستقیم بر عهده او نیست. طبق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، این وظیفه به عهده اجداد پدری (پدربزرگ پدری) است، با رعایت الاقرب فالاقرب، یعنی نزدیک‌ترین جد پدری مسئول پرداخت نفقه خواهد بود. در صورتی که پدر و اجداد پدری وجود نداشته باشند یا توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشند، نفقه بر عهده مادر قرار می‌گیرد.
هرگاه مادر نیز فوت نماید یا قادر به پرداخت نفقه نباشد، این تکلیف با رعایت درجه اقربیت، بر عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه خواهد بود. در صورتی که چند نفر از اجداد و جدات از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه مساوی تأدیه کنند. بنابراین، قانونگذار برای تأمین نفقه فرزند پس از فوت پدر، سلسله مراتبی را تعیین نموده است تا نیازهای مالی فرزند به هر نحو ممکن تأمین گردد.
نفقه فرزند نامشروع
در رابطه با نفقه فرزند نامشروع باید بگوییم طبق مواد موجود در قانون مدنی فرزند حاصل از زنا به زناکار منتسب نمی‌شود و این یعنی اگر فرزندی حاصل از رابطه نامشروع باشد هیچ حقی نمی‌تواند از ولی خود طلب کند اما این نکته حائز اهمیت است که دیوان عالی در صدور رای وحدت رویه‌ای در این خصوص اظهاراتی داشته است که طبق این اظهارات والدین مکلف به پرداخت نفقه فرزند نامشروع خود هستند و باید نسبت به پرداخت آن اقدام کنند!
نفقه فرزند خوانده
فرزند خوانده نیز نفقه دارد! در این باره باید بدانید نفقه فرزند خوانده بر عهده پدرخوانده است و در صورت فوت یا عدم توانایی پدر خوانده از اموال و دارایی مادرخوانده این حق باید ادا شود.
نفقه فرزند در صورت حضانت مادر
بر اساس قانون مدنی ایران، پرداخت نفقه فرزند، اعم از دختر یا پسر، به عهده پدر است. این تکلیف، حتی در صورتی که حضانت فرزند بر عهده مادر باشد، به قوت خود باقی است. بنابراین، صرف اینکه حضانت فرزند دختر با مادر است، موجب سلب مسئولیت پرداخت نفقه از پدر نمی‌شود. پدر موظف است متناسب با وضعیت مالی خود، کلیه نیازهای متعارف فرزند از قبیل خوراک، پوشاک، مسکن، آموزش و بهداشت را تأمین نماید.
در صورتی که پدر از پرداخت نفقه استنکاف نماید، مادر به عنوان کسی که حضانت فرزند پسر یا دختر را بر عهده دارد، می‌تواند به وکالت از فرزند خود، نسبت به طرح دعوای مطالبه نفقه در دادگاه‌های خانواده اقدام کند. دادگاه با بررسی وضعیت مالی پدر و نیازهای فرزند، میزان نفقه را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر می‌نماید. عدم پرداخت نفقه توسط پدر، می‌تواند موجب تعقیب کیفری او نیز گردد.
نفقه فرزند بالای ۱۸ سال
همانطور که در مطالب این صفحه ذکر کردیم در صورتی که فرزند پسر باشد بعد از ۱۸ سالگی نفقه نخواهد داشت اما فرزند دختر تا هنگام ازدواج حتی بعد از ۱۸ سالگی مستحق نفقه خواهد بود.
نفقه گذشته فرزند
مطابق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی، نفقه گذشته فرزند قابل مطالبه نیست. این بدان معناست که اگر پدری در گذشته از پرداخت نفقه فرزند خود امتناع کرده باشد، نمی‌توان او را ملزم به پرداخت آن مبالغ در زمان حال نمود.
قانونگذار، نفقه را حقی جاری و مستمر برای تأمین نیازهای فعلی و آتی فرزند می‌داند، نه دینی که بر ذمه‌ی والدین برای گذشته انباشته شده باشد. فلسفه این امر، تسهیل روابط خانوادگی و جلوگیری از ایجاد اختلافات طولانی‌مدت بر سر مسائل مالی گذشته است.
با این حال، این عدم امکان مطالبه نفقه گذشته، شامل مواردی که توافقی صریح و الزام‌آور میان والدین برای پرداخت نفقه در گذشته صورت گرفته باشد، نمی‌شود.
به عنوان مثال، اگر پدر طی یک سند رسمی یا توافق‌نامه، متعهد به پرداخت مبلغ معینی به عنوان نفقه برای زمان مشخصی در گذشته شده باشد و از انجام آن خودداری کرده باشد، مادر یا قیم قانونی فرزند می‌تواند بر اساس آن سند یا توافق‌نامه، مطالبه وجه نماید. در این حالت، مطالبه بر مبنای تعهد قراردادی است نه صرفاً حق قانونی نفقه.
آیا تفاوتی بین نفقه فرزند دختر و پسر وجود دارد؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم بله! تفاوت در نفقه دختر و پسر وجود دارد به این صورت که نفقه دختر تا زمان ازدواج به عهده پدر است. در صورتی که نفقه پسر تنها تا ۱۸ سالگی است!
مطالبه نفقه فرزند
مطالبه نفقه فرزند، حقی قانونی برای فرزندان است که بر اساس آن، والدین مکلف به تامین هزینه‌های ضروری زندگی آنان هستند. برای مطالبه نفقه فرزند، شخص واجد شرایط (مانند مادر به نمایندگی از فرزند صغیر یا خود فرزند کبیر) می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، دادخواستی مبنی بر مطالبه نفقه تقدیم نماید.
در این دادخواست، باید مشخصات کامل طرفین، مدارک هویتی و مستندات مربوط به وضعیت مالی و نیازهای فرزند ذکر شود. دادگاه پس از بررسی مدارک و استماع اظهارات طرفین، نسبت به تعیین میزان نفقه و الزام طرف مکلف به پرداخت آن، حکم مقتضی را صادر خواهد نمود.
اعسار از پرداخت نفقه فرزند
اعسار از پرداخت نفقه فرزند، به وضعیتی اطلاق می‌شود که پدر یا جد پدری به دلیل عدم توانایی مالی، قادر به پرداخت نفقه فرزند یا فرزندان خود نباشد. در چنین شرایطی، فرد مکلف به پرداخت نفقه می‌تواند با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه خانواده، تقاضای معافیت موقت یا تقسیط مبلغ نفقه را نماید. دادگاه پس از بررسی مدارک و مستندات ارائه شده و انجام تحقیقات لازم، در خصوص وضعیت مالی فرد تصمیم‌گیری می‌کند.
برای اثبات اعسار از پرداخت نفقه فرزند، فرد مدعی باید دلایل و مدارک کافی مبنی بر عدم توانایی مالی خود به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می‌تواند شامل صورت‌حساب‌های بانکی، گواهی عدم اشتغال، مدارک مربوط به بیماری یا از کارافتادگی، و شهادت شهود باشد.
دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی فرد، میزان نفقه تعیین شده، و نیازهای فرزند، حکم مقتضی را صادر خواهد کرد. شایان ذکر است که اعسار از پرداخت نفقه، رافع مسئولیت پرداخت آن نبوده و صرفاً نحوه پرداخت آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
شرایط و آثار اعسار از پرداخت نفقه فرزند
شرایط پذیرش دادخواست اعسار از پرداخت نفقه فرزند، وجود دلایل و مدارک کافی مبنی بر عدم توانایی مالی فرد مکلف به پرداخت است. صرف ادعای عدم توانایی مالی کافی نبوده و ارائه مستندات معتبر الزامی است.
دادگاه با بررسی وضعیت معیشتی و دارایی‌های فرد، در خصوص اعسار وی تصمیم می‌گیرد. در صورتی که اعسار فرد ثابت شود، دادگاه ممکن است حکم به تقسیط مبلغ نفقه یا تعیین مبلغی کمتر از میزان قبلی به عنوان نفقه جاری صادر نماید.
آثار اعسار از پرداخت نفقه فرزند، معافیت دائم از پرداخت نفقه نیست. بلکه، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی معسر و مصلحت فرزند، تصمیم مقتضی را اتخاذ می‌کند. در صورتی که وضعیت مالی فرد معسر بهبود یابد، ذی‌نفع می‌تواند تقاضای تعدیل نفقه را از دادگاه بنماید. همچنین، عدم پرداخت نفقه با وجود تمکن مالی، می‌تواند موجب پیگرد قانونی و مجازات‌های مقرر در قانون حمایت خانواده گردد.
مبلغ نفقه فرزند
بسیاری در رابطه با مبلغ نفقه فرزند از ما سوال می‌پرسند و در این باره باید بگوییم قانون میزان مشخصی برای این مورد مشخص نکرده و وضعیت پدر و احتیاجات فرزندان به این موضوع بستگی خواهد داشت.
نکات حقوقی مهم در رابطه با نفقه فرزندان
در این قسمت به چند نکته مهم در رابطه با نفقه فرزندان اشاره کردیم:
- استحقاق فرزند به نفقه: فرزند، صرف نظر از وضعیت مالی خود، مستحق دریافت نفقه از پدر است. ملاک استحقاق، نیازهای متعارف زندگی فرزند متناسب با وضعیت مالی پدر و عرف جامعه است. حتی اگر فرزند دارای اموال یا درآمدی باشد، تا زمانی که به استقلال مالی نرسیده باشد، حق دریافت نفقه را دارد.
- تعیین میزان نفقه توسط دادگاه: در صورت عدم توافق والدین بر میزان نفقه، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی پدر، نیازهای فرزند، و عرف جامعه، میزان نفقه را تعیین می‌کند. دادگاه می‌تواند از نظر کارشناس نیز در این خصوص بهره‌مند شود.
- عدم پرداخت نفقه جرم است: امتناع از پرداخت نفقه فرزند با وجود تمکن مالی، جرم بوده و می‌تواند منجر به پیگرد کیفری و مجازات‌های قانونی برای پدر شود. قانون حمایت خانواده، ضمانت اجرای کیفری برای ترک انفاق پیش‌بینی کرده است.
- نفقه گذشته فرزند قابل مطالبه نیست: بر خلاف نفقه زوجه که به صورت دین بر ذمه زوج باقی می‌ماند، نفقه گذشته فرزند، اصولاً قابل مطالبه نیست. تکلیف پرداخت نفقه فرزند، مربوط به زمان حال و آینده است.
- پرداخت نفقه توسط جد پدری در صورت عدم توانایی پدر: در صورتی که پدر فوت کند یا توانایی مالی پرداخت نفقه فرزند را نداشته باشد، تکلیف پرداخت نفقه بر عهده جد پدری (پدر بزرگ پدری) قرار می‌گیرد. این تکلیف، با رعایت سلسله مراتب اقارب نسبی است.
- حضانت مادر، نافی تکلیف پرداخت نفقه پدر نیست: حتی اگر حضانت فرزند بر عهده مادر باشد، تکلیف پرداخت نفقه همچنان بر عهده پدر است. محل نگهداری فرزند، تأثیری در مسئولیت مالی پدر در قبال فرزند ندارد.
- مطالبه نفقه توسط مادر یا قیم: مادر یا هر شخصی که حضانت یا نگهداری قانونی فرزند را بر عهده دارد، می‌تواند به وکالت از فرزند نابالغ یا غیر رشید، برای مطالبه نفقه او از دادگاه اقدام کند. فرزند بالغ و رشید نیز می‌تواند شخصاً برای مطالبه نفقه خود اقدام نماید.
- تعدیل نفقه با تغییر شرایط: میزان نفقه تعیین شده توسط دادگاه یا توافق طرفین، با تغییر شرایط مالی پدر یا نیازهای فرزند، قابل تعدیل است. هر یک از طرفین می‌توانند با ارائه دادخواست تعدیل نفقه به دادگاه، تقاضای افزایش یا کاهش آن را بنمایند.
ما در مطالب این صفحه در رابطه با نفقه فرزند سخن گفتیم و به صورت ۰ تا ۱۰۰ این مورد را بررسی نمودیم و اینک در انتهای مطالب این صفحه امیدواریم متون ارائه شده برای شما عزیزانِ همراه مفید بوده باشد!